Κλάρα, ο ξακουστός Ρινόκερος του 18ου αιώνα

Το όνομα της ήταν Κλάρα. Και υπήρξε ένα από τα διασημότερα ζώα της εποχής της, γνωστή και ξακουστή σε πλήθη κόσμου, που συνεπαρμένοι συνέρρεαν για να τη δουν. Η Κλάρα τους κοιτούσε συχνά με απορία. "Ποιοι να είναι όλοι αυτοί οι χιλιάδες των αντρών και γυναικών, νέων και γέρων, που με κοιτάζουν με ανοιχτό το στόμα;", φαινόταν να αναρωτιέται. "Τι το τόσο αξιοπερίεργο βρίσκουν πάνω μου;", σκεφτόταν, ενώ μασουλούσε τον σανό της.

Η Κλάρα ήταν ένας θηλυκός ρινόκερος - ένας από τους πρώτους που έκανε την εμφάνιση του σε ευρωπαϊκά εδάφη, στα χρόνια ανάμεσα στο 1741 και 1758. Η παρουσία και η εξωτική μορφή της συνάρπασαν κόσμο και κοσμάκη, που ποτέ άλλοτε δεν είχε δει ζώο σαν αυτό - μόνο άκουγε την περιγραφή του, σε ιστορίες για τόπους μακρινούς...

***

Κι όμως, η φήμη αυτού του ρινόκερου χρωστάει την ύπαρξη της στην αποικιακή, επεκτατική πολιτική των Ολλανδών. Έναν μόλις μήνα μετά τη γέννηση της, σε κάποια ζούγκλα της μακρινής Ινδίας, η Κλάρα είδε τη μητέρα της να σκοτώνεται από ντόπιους κυνηγούς. Το εμπόριο του δέρματος και του πελώριου κέρατου της, βλέπετε, υπήρξε μια ιδιαίτερα επικερδής επιχείρηση.

Η μικρή Κλάρα γυρνούσε ανυπεράσπιστη, ώσπου η μοίρα την έφερε στον δρόμο του διευθυντή της περιβόητης Ολλανδικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών - του Jan Albert Sichterman. Εκείνος την είδε και αποφάσισε να την υιοθετήσει. Κάπως έτσι ο μικρός ρινόκερος ανατράφηκε σαν ένα σκυλί... και εν συνεχεία εξημερώθηκε, συνηθίζοντας πλήρως τους ανθρώπους και την παρουσία τους.

Πέρασαν δυο χρόνια και η Κλάρα είχε αρχίσει πια να μεγαλώνει... Τότε ήταν, εν έτει 1740, που ο ιδιοκτήτης της αποφάσισε να την πουλήσει (ή να τη χαρίσει ως δώρο, δεν είναι εξακριβωμένο) στον καπετάνιο ενός διάσημου ολλανδικού πλοίου, το όνομα του οποίου ήταν  Douwe Mout van der Meer... Ο βαν ντερ Μεερ επιβίβασε την Κλάρα στο καράβι του και μαζί ταξίδεψαν μέχρι την Ευρώπη. Κάπως έτσι η ρινόκερος μας έκανε ένα από τα μεγαλύτερα ταξίδια που είχε κάνει ποτέ ζώο στους καιρούς της και μάλιστα μέσω θαλάσσης.

Οι μέρες της φήμης της βρίσκονταν μπροστά...

***

Με το που πάτησε πόδι σε ευρωπαϊκό έδαφος, αρκετούς μήνες μετά, η Κλάρα άρχισε να παρουσιάζεται σε εκθέσεις των καιρών, σημειώνοντας τεράστια επιτυχία.

Το "tour της Κλάρας" είχε αφετηρία την Ολλανδία, μα εντός ορισμένων χρόνων ξεμύτισε και πέρα από τα σύνορα της χώρας... Γύρισε τη Φρανκφούρτη, τη Βιέννη, την Πολωνία, το Στρασβούργο, το Παρίσι και άλλα πολλά μέρη. Την επισκέφτηκε η αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία της Αυστρίας, ενώ στη Γαλλία απασχόλησε τον βασιλιά Λουδοβίκο XV, μα και τους Διαφωτιστές: η ζωγραφιά της απεικονίζεται στην περίφημη "Εγκυκλοπαίδεια" των Ντιντερό και Ντ' Αλαμπέρ.

Το πολυετές tour της θα έφτανε το Νότο, κάνοντας τον γύρο της Ιταλίας, μα και τον Βορρά, καταλήγοντας στο Λονδίνο. Και δεν ήταν λίγοι οι ζωγράφοι που αποφάσισαν να την απαθανατίσουν, όπως βλέπουμε και στο τρίπτυχο της εικόνας... Το κεντρικό πορτραίτο πάνω ανήκει στον Jean-Baptiste Oudry και είναι σχεδιασμένο το 1749, ενώ οι πίνακες που βλέπουμε κάτω ανήκουν στους  Pietro Longhi και Jean-Baptiste Oudry, αντίστοιχα, ζωγραφισμένοι το 1751. Σε αυτούς το κέρατο της Κλάρας απουσιάζει - είχε βλέπετε κοπεί, στη διάρκεια του ταξιδιού της στη Ρώμη έναν χρόνο πριν.

***

Μαγεμένος ο κόσμος συνωστιζόταν για να δει τον εντυπωσιακό ρινόκερο, σε όλα τα μήκη της Ευρώπης, από κάθε τάξη και ηλικία... Η νηφάλια όψη και ο όγκος της Κλάρας εντυπωσίαζαν εξίσου βασιλείς και χωρικούς, πλούσιους και φτωχούς, επιστήμονες και καλλιτέχνες... Κάπως έτσι η φύση είχε μετατραπεί σε έκθεμα - από τότε, μέχρι τώρα.

Θα μπορούσαμε να δούμε την Κλάρα ως μία περισσότερο φιλειρηνική όψη της τότε απόπειρας του λευκού ανθρώπου να κατακτήσει τον πλανήτη και να δαμάσει, προς όφελος του, τη δύναμη του άγριου και αρχέγονου στοιχείου - μία όψη λιγότερο καταστροφική, συγκριτικά με άλλες πλευρές της Αποικιοκρατίας, όπως το δουλεμπόριο και η εξάλειψη των γηγενών πληθυσμών (βλέπε Ισπανούς κατακτητές). Μα τα ζώα δεν τα ρώτησε κανείς.

Ήταν όμως και μια απόπειρα γνωριμίας με εκείνο που είναι ξένο και εξωτικό - όπως κάνουμε και σήμερα, διαβάζοντας εγκυκλοπαίδειες, επισκέπτοντας τα μουσεία, ή βλέποντας ταινίες, φωτογραφίες, περιοδικά και βίντεο που ξεχειλίζουν με παράδοξα και αλλόκοτα στοιχεία... Η επαφή με εκείνο που είναι ασυνήθιστο εξακολουθεί να μας συναρπάζει, όπως συνάρπαζε και τους ανθρώπους τότε... Η έλξη του αγνώστου και ασυνήθιστου παραμένει το ίδιο δυνατή.

Όσο αφορά την Κλάρα; Ποιος ξέρει τι σκεφτόταν, βλέποντας όλα αυτά τα πλήθη να την περιεργάζονται. Να ένιωθε, άραγε, το μέγεθος της φήμης της; Αισθανόταν περηφάνεια; Ντροπή; Αδιαφορία; Κούραση; Ποιος ξέρει. Ίσως αντικρίζοντας τους ανθρώπους με τις χαρακτηριστικές αυτές μάσκες που βλέπουμε στον πίνακα του Longhi (πάνω) να σκεφτόταν "μα πόσο περίεργα όντα είναι αυτοί οι άνθρωποι"...

Η Κλάρα πέθανε 20 χρονών. 'Ήταν το έτος 1758 και βρισκόταν στο Λονδίνο. Δεκαοχτώ από τα είκοσι της χρόνια τα πέρασε στον δρόμο, περιοδεύοντας.

H Σύναξη των Ζώων. Διασκευή ενός Ινδικού Μύθου

Στα χρόνια τα παλιά, όταν η γη ήταν γεμάτη δάση και οι άνθρωποι ζούσαν ακόμα στις σπηλιές, τα ζώα όλα μαζεύτηκαν σε σύναξη. Ήταν εκεί κάθε ζώο που μπορούσε να φανταστεί κανείς. Άλογα κι ελέφαντες, τίγρεις και ιπποπόταμοι, ψάρια, ζωύφια και πουλιά. Τα ζώα συγκεντρώθηκαν σε ένα πελώριο ξέφωτο, περιτριγυρισμένο από ψηλά δέντρα. Ήξεραν για ποιόν λόγο είχαν βρεθεί. Αρχικά γινόταν μεγάλη οχλαβοή – το δάσος ξεχείλιζε βουίσματα, βελάσματα, βρυχηθμούς και τιτιβίσματα. Ξάφνου όμως πήρε τον λόγο το λιοντάρι και οι πάντες σίγησαν.

«Σύντροφοι στο βασίλειο των ζώων, γνωρίζετε όλοι για ποιόν λόγο βρεθήκαμε εδώ. Το θέμα είναι πολύ σοβαρό και η απόφαση που θα πάρουμε θα καθορίσει το μέλλον του κόσμου».

***

Κάθε ζώο είχε καρφωμένο το βλέμμα πάνω του. Ένιωθαν όλοι την σημασία της στιγμής. Το λιοντάρι συνέχισε.

«Τον παρατηρούμε σε καθημερινή βάση. Η εξέλιξη του είναι ραγδαία. Δείτε που βρισκόταν πριν μερικές χιλιάδες χρόνια και που βρίσκεται τώρα! Σίγουρα ποτέ δεν πρόκειται βέβαια να φτάσει το δικό μας επίπεδο τελείωσης… μα η μεταβολή είναι ταχύτατη, όπως και να ‘χει».

Ο χιμπαντζής πήρε απότομα τον λόγο. «Παλιά έμοιαζε με εκείνους του είδους μου! Μα δείτε, τώρα βαδίζει στα δυο του πόδια! Δεν έχει πια ουρά, ούτε ζει στα δέντρα! Λένε μάλιστα πως αυτό είναι μόνο η αρχή! Έχω ακούσει πως κάποια μέρα θα μπορέσει μέχρι και να πετάξει στον ουρανό ψηλά!»

Αναστάτωση επικράτησε στο ξέφωτο. Ένας κότσυφας αντιλάλησε πάνω απ’ όλους: «Αποκλείεται να καταφέρει να πετάξει! Μα ποιος νομίζει ότι είναι;!». Τότε μίλησε μια σαύρα. Η φωνή της αντήχησε σαν το θρόισμα των φύλλων πριν την καταιγίδα: «Όσο εκείνος ζει, κανένας από μας δεν είναι ασφαλής. Η επιθετικότητά του δε γνωρίζει όρια. Αν δυναμώσει ακόμα παραπάνω, τι θα απογίνουμε εμείς;»

***

Σιωπή. Τα ζώα κοιτάχτηκαν μεταξύ τους. Ένας αγριόχοιρος πήρε τον λόγο: “Σταδιακά γινόμαστε όλοι λεία στις ορέξεις του. Ασφαλώς και εμείς τα ζώα στρεφόμαστε συχνά ο ένας ενάντια στον άλλο… μα εκείνος στρέφεται ενάντια σε όλους, χωρίς περιορισμό. Η φύση συνιστά για κείνον ένα ατελείωτο αντικείμενο εκμετάλλευσης, προκειμένου να το πλάσει με τα χέρια του και να το μετατρέψει σε υποχείριο των σκοπών του. Μέχρι που θα φτάσει αυτό;».

Ο αετός συμπλήρωσε, τινάζοντας πέρα τα φτερά του: «Είναι επικίνδυνος όχι για μας μονάχα, μα και για τον ίδιο τον εαυτό του. Πολύ φοβάμαι πως στο μακρινό μέλλον, θα χειροτερέψει ακόμα πιο πολύ. Αν είναι να κάνουμε κάτι, πρέπει να το κάνουμε τώρα που είναι νωρίς! Tώρα που οι αριθμοί του δεν είναι ακόμα ισχυροί».

Γενική επιδοκιμασία επικράτησε παντού. «Ναι, ναι, τώρα που είναι νωρίς!», φώναζαν τα ζώα. «Πριν εξαπλωθεί σε όλη τη γη, τώρα που είμαστε δυνατότεροι απ’ αυτόν!».

***

Το λιοντάρι μίλησε πάλι. «Είμαστε λοιπόν σύμφωνοι; Θα επιτεθούμε στο ον που ονομάζεται άνθρωπος, με σκοπό να το εξολοθρέψουμε; Tώρα που οι αριθμοί του είναι ακόμα μικροί και έχουμε τη δύναμη; Καταλαβαίνετε πως μια τέτοια απόφαση, λόγω της έκτασης της σημασίας της, πρέπει να έχει την έγκριση όλων μας. Ένας έστω από τους εκπροσώπους μας αν διαφωνεί, ένας μόνο αν επιθυμεί ο άνθρωπος να ζήσει, θα αναγκαστούμε να σεβαστούμε τη γνώμη του.

Λοιπόν, είσαστε έτοιμοι να ψηφίσετε;»

«Είμαστε!», έκαναν τα ζώα.

«Υπάρχει ένας, έστω, ανάμεσά σας, που θεωρεί πως ο άνθρωπος πρέπει να ζήσει;», ρώτησε το λιοντάρι.

Κανένας δε μίλησε. Όλα τα ζώα φαίνονταν αποφασισμένα…

…Τότε όμως αντήχησε μια ψιλή φωνή. «Εγώ». Οι πάντες στράφηκαν στο μέρος του, έκπληκτοι. «Εγώ επιθυμώ ο άνθρωπος να ζήσει», έκανε το πλάσμα.

Τα ζώα κοιτάχτηκαν μεταξύ τους. Ήταν μέρος της συμφωνίας... Η απόφαση χρειαζόταν να είναι ομόφωνη. Ένας αν διαφωνούσε έστω, όφειλαν να τον σεβαστούν.

«Ας είναι έτσι λοιπόν!», αντήχησε επιβλητική η φωνή του λιονταριού. «Ο άνθρωπος θα ζήσει. Σε σένα, πλάσμα, στην ανιδιοτέλεια σου, θα χρωστά την ύπαρξη του. Η συνεδρία μας λαμβάνει τέλος!».

***

Ένα-ένα, τα ζώα αποχώρησαν. Κάπως έτσι σώθηκε λοιπόν ο άνθρωπος… Όσο αφορά το ζώο που πήρε θέση υπέρ του; Εκείνο αποχώρησε γελώντας, βαθιά ικανοποιημένο:

«Ανιδιοτέλεια; Όχι δα! Γιατί, βλέπετε, κανένα άλλο ζώο της φύσης δεν έχει αίμα σαν εκείνο του ανθρώπου!»…

…είπε το κουνούπι και πέταξε μακριά.

******

Μια διασκευή μου σε έναν παλιό, ινδικό μύθο που είχα κάποτε ακούσει.

Το Μέσο είναι το Μήνυμα

Επιστρέφοντας χθες αργά στο λαγούμι μου, έτυχε να σκοντάψω σε κάποιο ρεπορτάζ ενός τηλεοπτικού δελτίου, το οποίο ξεπρόβαλε απότομα σαν πέτρα από το έδαφος. Δέκα δευτερόλεπτα ήταν αρκετά για να στρέψω πέρα το βλέμμα μου, ενοχλημένος, και να πω στο πρόσωπο που παρακολουθούσε το δελτίο να το χαμηλώσει, μέχρι να φύγω. Καλώς ή κακώς, δεν παρακολουθώ ειδήσεις, βλέπετε.

Δέκα δευτερόλεπτα ωστόσο ήταν αρκετά για να επιβεβαιώσω πως τα δελτία ειδήσεων κινούνται σε μια δική τους διάσταση, όσο αφορά το πέρασμα του χρόνου. Είναι φοβερό, μα ο χρόνος δε φαίνεται να κυλάει γι' αυτά. Σαν κασέτα, παίζουν συνέχεια στο repeat.

"Επεισόδια στα Εξάρχεια. Ζωντανή αναμετάδοση. Επεισόδια. Σπασμένα. Βία. Ταραξίες. Ζωντανή αναμετάδοση. Ζωντανή αναμετάδοση".

Φωνή που επαναλαμβάνεται, θαρρείς υπνωτιστικά, δια μέσω των δεκαετιών, και το πλήθος, σαν αποχαυνωμένο, την ακούει, πάλι και πάλι και πάλι. Είναι εύκολο να δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση, τάχα, πως τα ρεπορτάζ ποικίλουν, χρόνο με τον χρόνο, μέρα με τη μέρα, πως συνιστούν "απλά" μια "κάλυψη της αντικειμενικής πραγματικότητας", μία "αναμετάδοση των γεγονότων". Εύκολα κάποιος μπορεί να θέσει το ερώτημα: "μα αφού συμβαίνουν, να μη τα δείξει η TV;".

Τα φαινόμενα όμως απατούν. Μοιάζει, μα δεν είναι ζωντανή αναμετάδοση, ακόμα και αν δίνει τέτοια αίσθηση. Στην πραγματικότητα πρόκειται απλά για επανάληψη - γιατί, ξέρετε, τα σήριαλ που πουλάνε συμφέρει να τα μεταδίδουμε ξανά και ξανά και ξανά. Δεν είναι παρά μια κασέτα, που παίζει το ίδιο θέμα, συνέχεια, εδώ και πολλά χρόνια. Και θα συνεχίσει να το κάνει, όσο εμείς της δίνουμε σημασία - όσο την αναπαράγουμε.

Για δες. Το μολύβι αυτό που στρίβει την ξεχαρβαλωμένη ταινία της κασέτας που βλέπετε, στην αρχή του κειμένου, είναι το Μέσο. Και η ταινία που άγεται και φέρεται και δέχεται άκριτα ό,τι του σερβίρουν - είσαι εσύ. Εγώ. Είμαστε εμείς, όλοι.

"Το Μέσο είναι το Μήνυμα", έλεγε ο κοινωνιολόγος Ζαν Μποντριγιάρ. Η πραγματικότητα δεν αναμεταδίδεται "απλώς" από τα Μέσα - μα κατασκευάζεται, στα επιθυμητά πάντα καλούπια. Πρόκειται για ένα περίτεχνο μοντάζ: τι θα μπει, τι θα βγει, τι θα κοπεί, τι θα προβληθεί παραπάνω, σε ποιο σημείο θα γίνει το ζουμ και σε ποιo το fade out. Πρόκειται για την θεαματικότερη κινηματογραφική ταινία όλων.

Και αν απορείτε για τα πλήθη που ακόμα να ξυπνήσουν… και που θα συνεχίσουν να κοιμούνται για πολλή καιρό ακόμα… σκεφτείτε το εξής: δεν ξυπνούν, διότι απλά δεν γνωρίζουν πως κοιμούνται.

Και αν η φωνή παίζει συνέχεια στο repeat - τι σημασία έχει, από ένα σημείο και έπειτα. Οφείλουμε να παραδεχτούμε πως είναι βαθιά ελκυστική... Θα μπορούσαμε να αφεθούμε στον νανουριστικό ρυθμό της για πολλά, πολλά ακόμα χρόνια...

"Επεισόδια στα Εξάρχεια. Ζωντανή αναμετάδοση. Επεισόδια. Σπασμένα. Βία. Ταραξίες. Ζωντανή αναμετάδοση. Ζωντανή αναμετάδοση".

Interstellar: Ένα Διαγαλαξιακό Ταξίδι στον Χωροχρόνο

«Γεννηθήκαμε στη Γη σαν είδος… Μα δεν είμαστε προορισμένοι να πεθάνουμε σε αυτή».

Χθες βράδυ εξόρμησα από το λαγούμι μου με προορισμό το διάστημα. Να το πω αλλιώς – είδα το “Interstellar”, τη νεότερη ταινία του Christopher Nolan. Μπαίνοντας στην κινηματογραφική αίθουσα γνώριζα μόνο πως είχε ως θέμα της την «καταστροφή του κόσμου» και την ανακάλυψη νέων πλανητών. Δεν είχα διαβάσει κριτικές, δεν είχα ασχοληθεί με τους ηθοποιούς, δεν είχα δει καν ολοκληρωμένο τρέιλερ. Ήξερα μόνο πως τα έργα του Νόλαν δεν με έχουν απογοητεύσει στο παρελθόν – επομένως πήγα, θεωρώντας πως θα δω μια ταινία ξέχειλη με καταιγιστικό ρυθμό, εντυπωσιακά εφέ και εκείνη την απαραίτητη δόση εσχατολογίας που περιμένει κάποιος από ένα φιλμ καταστροφής – γιατί τέτοιο νόμιζα πως ήταν, μια που περιστρέφεται (νόμιζα) γύρω από το «τέλος του κόσμου».

Βγαίνοντας από την αίθουσα ένιωθα λες και είχα βγει από κάποια μαύρη τρύπα. Σχεδόν νόμιζα πως ο χρόνος έξω θα είναι διαφορετικός. Θα έχουν περάσει, όχι τρεις ώρες που διήρκεσε το έργο, μα χρόνια, πολλά χρόνια, δεκαετίες ολόκληρες. Θα βρίσκομαι στο μέλλον, ο κόσμος γύρω μου θα έχει αλλάξει, μα εγώ θα έχω μείνει ίδιος. Οι συγγενείς, φίλοι και γνωστοί μου θα έχουν μεγαλώσει κατά δεκάδες χρόνια – μα το δικό μου ρολόι θα δείχνει πως έχουν περάσει λίγες μόνο ώρες… Θα είναι ένας κόσμος άγνωστος σε μένα – γιατί νιώθουμε οικείο ό,τι κυλάει παράλληλα με μας στο μεγάλο ποτάμι του χρόνου.

Ο κόσμος έξω ήταν ίδιος. Οι βρεγμένοι δρόμοι, τα ταξί που έκαναν τις νυχτερινές τους κούρσες, οι ξενύχτηδες που περίμεναν το μεταμεσονύχτιο λεωφορείο για να επιστρέψουν σπίτια τους. Τα φωτεινά τυροπιτάδικα. Οι διαφημιστικές αφίσες που πνίγουν το κέντρο με τα αστραφτερά, ψεύτικα χαμόγελα των σκυλάδων της νύχτας. Τα συνθήματα στους τοίχους. Εκείνο το stencil με το παιδί από την Αφρική, που μας λέει «εγώ τα έφαγα». Η διαδρομή του γυρισμού. Σκέψεις.

Δεν ήταν παρά μία ακόμα ταινία απόδρασης, λοιπόν, ενταγμένη στην πλούσια αυτή παράδοση των χιλιάδων έργων που σκοπός τους είναι να ξεχάσεις για λίγο την καθημερινότητα, βλέποντάς τα; Μια παράδοση που ταυτίζεται με ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας του κινηματογράφου, ήδη από τον καιρό που ο Μελιέ γύριζε το «Ταξίδι στην Σελήνη» - εν έτει 1902… Ο κόσμος παρέμενε ίδιος και απαράλλαχτος, ο χρόνος ήταν ακόμα 2014.  

Μα οι σκέψεις που με είχαν κατακλύσει, οι εικόνες που πλημμύριζαν τη φαντασία μου… Αυτές φανέρωναν πως το έργο είχε κατορθώσει κάτι περισσότερο, πέρα από το να με ταξιδέψει, για λίγο έστω, σε μια εναλλακτική πραγματικότητα στα βάθη του διαστήματος. Ιδέες σχετικές με τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο, της Γης στο Σύμπαν, μα και εκείνη η περίφημη «Πέμπτη Διάσταση», το παράλληλο του Χρόνου λες και πρόκειται για ένα αχανές γεωγραφικό τοπίο, τριβέλιζαν το νου μου. «Νομίζουμε πως ο κόσμος μας ανήκει, γι’ αυτό και θεωρούμε πως θα ήταν αδύνατο κάποια στιγμή να πάψουμε να υπάρχουμε σαν είδος», αναφέρεται κάποια στιγμή στο ξεκίνημα του έργου. Μα η απειρία του σύμπαντος είναι τέτοια, το ατελείωτο πλήθος από γαλαξίες, τα δισεκατομμύρια των αστεριών και πλανητών, που οποιαδήποτε αίσθηση μονιμότητας αποδεικνύεται φαντασιοκόπημα μικρού παιδιού. Είμαστε μικροί, τόσο μικροί, μα δες με τι ζητήματα φανατιζόμαστε και σπαταλούμε την καθημερινότητά μας. Χρήματα, εξοπλισμοί, ρατσισμός, πόλεμοι, πολιτικές σκοπιμότητες, η μεγαλομανία του εθνικισμού, η ανουσιότητα του νεοπλουτισμού.

«Συνηθίζαμε να κοιτάζουμε με δέος τον ουρανό και να διερωτόμαστε για τη θέση μας στ’ αστέρια… Τώρα όμως διερωτόμαστε για τη θέση μας στη σκόνη και το χώμα».

Ναι, η ταινία ήταν κάτι παραπάνω από ένα ακόμα φιλμ απόδρασης. Συνδυάζοντας εκπληκτική φωτογραφία, εντυπωσιακή μουσική και βαθιά νοήματα γύρω από τον άνθρωπο και τη θέση του στον Κόσμο, το “Interstellar” έκλεινε το μάτι στο αρχετυπικό, πλέον, διαστημικό φιλμ… την «Οδύσσεια του Διαστήματος» του Kubrick. «Οι ταινίες με τις οποίες έχεις μεγαλώσει, η κουλτούρα που απορροφάς μέσα από τις δεκαετίες, γίνονται μέρος των προσδοκιών σου όταν παρακολουθείς ένα έργο. Δεν γίνεται επομένως να φτιάξεις ένα φιλμ σε ένα κενό. Δημιουργούμε ένα έργο επιστημονικής φαντασίας… Δεν γίνεται λοιπόν να υποκριθείς πως το «2001» δεν υπήρξε ποτέ» - μας λέει ο σκηνοθέτης του “Interstellar”, Christopher Nolan.

Και όσοι έχουμε δει (ξανά και ξανά) το “2001” ασφαλώς και αισθανθήκαμε κάποια από τα “vibes” σε σκηνές όπως εκείνη που βλέπουμε τον Κρόνο, εντυπωσιακό μέσα στο αχανές διάστημα, ενώ αντηχεί το υπέροχο, στοιχειωτικό πιάνο του Hans Zimmer. Αυτός ο συνδυασμός διαστήματος και κλασικότροπης μουσικής έχει κάθε λόγο να αποτίει φόρο τιμής στον Kubrick, που πρώτος τον καθιέρωσε.

Είναι άδικο ωστόσο να συγκρίνουμε το εγχείρημα του Νόλαν με το διαχρονικό επίτευγμα του Kubrick. Λίγο πριν γράψω αυτό το άρθρο διάβασα σε μια κριτική πως το φιλμ είναι «πομπώδες», «βασίζεται σε κλισέ» και «προσπαθεί να ακολουθήσει την παράδοση του 2001» - μια κριτική που θεωρώ βαθιά μονοδιάστατη. Όπως ανέφερε ο Νόλαν, «κανένα έργο δε γίνεται σε ένα ιστορικό κενό» - αναπόφευκτα θα επηρεαστείς από τα προγενέστερα φιλμ του είδους. 

Μα το “Insterstellar” δεν είναι απλά ένα εντυπωσιακό, οπτικά, φιλμ, που βασίζεται σε κλισέ περί «αγάπης» και πετάει εδώ κι εκεί ορισμένες φιλοσοφικές ατάκες για να φανεί, τάχα, βαθυστόχαστο. Η ουσία της ιστορίας όλης αφορά το δίλημμα του ανθρώπου ανάμεσα στα συναισθήματά του, ως συγκεκριμένο άτομο, από τη μία, και την ανάγκη επιβίωσης του, σαν είδος, από την άλλη. Τα μεν έρχονται σε σύγκρουση με τα δε και χρειάζεται να επιλέξει ανάμεσά τους. Είσαι διατεθειμένος να εγκαταλείψεις όλους όσους αγαπάς, προκειμένου να εξορμήσεις στο μοναχικότερο ταξίδι όλων – στα βάθη του Σύμπαντος, φτάνοντας σε άλλους Γαλαξίες, γνωρίζοντας πως πιθανότατα να μην κατορθώσεις ποτέ σου να γυρίσεις πίσω; Ή να επιστρέψεις, ενδεχομένως, και να τους βρεις πλέον γερασμένους, ενώ εσύ ο ίδιος θα έχεις μεγαλώσει μονάχα κατά ορισμένους μήνες το πολύ;

Το τελευταίο ερώτημα προσεγγίζει ένα από τα βαθύτερα – και πιο ενδιαφέροντα – θέματα που θίγονται στο έργο: εκείνο της Σχετικότητας του Χρόνου. Είχε γίνει άφθονη επιστημονική έρευνα πριν τη δημιουργία του “Interstellar” και αυτό φαίνεται. Το έργο είναι βασισμένο σε μεγάλο βαθμό στη δουλειά του αστροφυσικού Kip Thorne. Στον πυρήνα της ταινίας εδράζεται το συναρπαστικό ζήτημα της «πέμπτης διάστασης» και πως η ανακάλυψη της είναι ικανή να μεταμορφώσει ολικά την αντίληψη μας για τον κόσμο και την ύπαρξη. Έχοντας εντρυφήσει σε κόμικς του Alan Moore δεν μου ήταν άγνωστο το θέμα. Η ιδέα πως ο Χρόνος θα μπορούσε να αποκτήσει υλική υπόσταση, «όπως τα βουνά και οι κοιλάδες σ’ έναν χάρτη, τον οποίο θα μπορούσες να διασχίσεις», η εικόνα του Χρόνου ως ένα πελώριο ψηφιδωτό που απλώνεται μπροστά σου, σε ατελείωτες διακλαδώσεις και η αίσθηση πως όλα αυτά δεν αποτελούν κάποιο μεταφυσικό παραλήρημα, μα ενσαρκώσεις μιας εξελιγμένης επιστημονικής ευφυΐας… ήταν συναρπαστικά, να πω το λιγότερο. Στο έργο δεν υπάρχει ίχνος μεταφυσικής και «ανώτερων όντων». Μονάχα ο άνθρωπος και το έργο του.

Και φυσικά ο Κόσμος. Ο πελώριος, ατελείωτος Κόσμος.

Δεν είναι, επίσης, ένα έργο ξέφρενης δράσης και καταιγισμού από κλισέ. Μία σκηνή «ξύλου» όλη κι όλη, και την παρατηρούμε σε γενικό πλάνο από ψηλά: δύο άνθρωποι που παλεύουν καταμεσής ενός μοναχικού, αφιλόξενου, παγωμένου πλανήτη, στο βάθος ενός άλλου Γαλαξία. Από μόνη της η εικόνα συνιστά μήνυμα. Η «καταστροφή του κόσμου» από την άλλη, η οποία και θεωρούσα πως βρίσκεται στο επίκεντρο του έργου, αφορά την σταδιακή εξάλειψη των υλικών μέσων διαβίωσης και την εξάντληση των διατροφικών πόρων της Γης, σε ένα υποτιθέμενο μέλλον. Μόνη λύση για τους ανθρώπους είναι η εξόρμηση στο Διάστημα, ο αποικισμός άλλων πλανητών – τα έκαναν θάλασσα, βλέπετε, εδώ.

Ο Νόλαν δεν μας εξηγεί πως έφτασε το ανθρώπινο είδος σε αυτό το σημείο – αν η εξάντληση των πόρων υπήρξε αποτέλεσμα συγκεκριμένων κοινωνικοπολιτικών πρακτικών και απομύζησης του πλανήτη προκειμένου να εξυπηρετηθούν συγκεκριμένα συμφέροντα, όπως γίνεται στις μέρες μας. Η παρουσία εξάλλου της αμερικανικής σημαίας που ανεμίζει εδώ κι εκεί, καταμεσής άλλων Γαλαξιών, με ώθησε να σκεφτώ πως τελικά είναι ευκολότερο για το ανθρώπινο είδος να αποικίσει άλλους πλανήτες και να εξερευνήσει την Πέμπτη Διάσταση, παρά να υπερβεί την επιδειξιομανία του έθνους του. Μα ας πάει στο καλό – η ταινία δεν ενδιαφέρεται να μεταδώσει ένα ορισμένο κοινωνικό μήνυμα, μα να μιλήσει γενικά για την κατάσταση του ανθρώπου, σε επίπεδο περισσότερο φιλοσοφικό και υπαρξιακό. Θα μου άρεσε αν το φιλμ είχε μια κάπως αυξημένη δόση κοινωνικού προβληματισμού, μα θα το προσπεράσω. Σε έναν βαθμό παρέμενε μια ταινία «απόδρασης», σε τελική ανάλυση, και ως τέτοια δεν έκανε την απόλυτη υπέρβαση, να μετατραπεί παράλληλα σε μια κοινωνική καταγγελία. Μα αυτό δεν την καθιστά λιγότερο ενδιαφέρουσα ή λιγότερο ξέχειλη νοημάτων.

Μα, περισσότερο όλων, στο επίκεντρο του έργου βρισκόταν το Ταξίδι – το μεγαλύτερο ταξίδι όλων, στο οποίο νιώθεις πως συμμετέχεις, καθώς η ταινία σε απορροφά, σαν σκουληκότρυπα – ή σαν τον «Γαργαντούα», την πελώρια Μαύρη Τρύπα. Βλέποντας το έργο στην πελώρια, κινηματογραφική οθόνη, αισθανόσουν λες και είχες χαθεί ο ίδιος στα βάθη του διαστήματος, μα και στα ατελείωτα επίπεδα του Χρόνου.

Η παρουσία του Matthew McConaughey στον πρωταγωνιστικό ρόλο υπήρξε για μένα μια ευχάριστη έκπληξη – θυμίζω πως δεν γνώριζα τους ηθοποιούς πηγαίνοντας να το δω. Έχοντας απολαύσει την παρουσία του στο “True Detective”, μια σειρά η οποία επίσης επιδίδεται σε άφθονα φιλοσοφικά ερωτήματα γύρω από τον χρόνο και τον άνθρωπο (τυχαίο;), ένιωθα λες και έβλεπα την επιστροφή του γνώριμου, πια, ντετέκτιβ, σε έναν ρόλο που του ταίριαζε γάντι.

Κάποιες αρνητικές κριτικές εστίαζαν, όπως είδα, στο συναισθηματικό υπόβαθρο του έργου, στις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των χαρακτήρων. Ανεξάρτητα του αν αποδόθηκαν «ρεαλιστικά» ή όχι, εγώ αυτό που μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι πως διάλογοι όπως εκείνος στο φινάλε – ένας διάλογος που εξελίσσεται σ’ ένα νοσοκομείο – κατόρθωσαν να εντυπωθούν βαθιά στη μνήμη μου. Το θέμα της σχετικότητας του χρόνου, μα και του ταχύτατου περάσματός του, διαπερνά το φιλμ απ’ άκρη σ’ άκρη και κάθε σχέση που αναπτύσσεται στο έργο φέρει αυτή την ιδέα στο επίκεντρο της. Όπως επίσης την βαθιά, μα τόσο ανθρώπινη, ανάγκη μας για επαφή – ο ένας με τον άλλον. Η εικόνα ενός ανθρώπου, μόνου, χαμένου στο άπειρο του διαστήματος, είναι συγκλονιστική από μόνη της. Και όταν ο άνθρωπος φτάνει να ακούει μια φωνή από τα ακουστικά – τη φωνή ενός ρομπότ – ο ήχος της και μόνο φτάνει να σου μεταδώσει μια ορισμένη ανακούφιση. Ακόμα και η παρουσία του ρομπότ συνιστά μια μορφή παρέας, σε αυτό το τόσο πελώριο, τόσο ατελείωτο, τόσο αφιλόξενο Σύμπαν.

Μα αν το Σύμπαν είναι τρομακτικό και αχανές – «κακό» δεν είναι. Όπως δεν είναι «κακό ένα λιοντάρι που ξεσκίζει μια γαζέλα», όπως αναφέρεται κάποια στιγμή στο έργο. Είναι η Φύση. Ο Κόσμος. Τρομακτικός και υπέροχος, ταυτόχρονα.

Τέτοιες σκέψεις πλημμύριζαν το νου μου, καθ’ όλη τη διάρκεια της χθεσινοβραδινής επιστροφής μου. Ο κόσμος γύρω μου έμοιαζε ίδιος, ο χρόνος είχε κυλήσει κατά τρεις μονάχα ώρες… Μα το ταξίδι, κατά τη διάρκεια εκείνων των τριών ωρών, υπήρξε, αν μη τι άλλο, απολαυστικό.

Ένα Λουλούδι Για Κάθε Αστυνομικό

artwork@the lethal rabbit

Έχει περάσει καιρός από τότε που γυρνούσα στα φοιτητικά στέκια, μα λίγο που παρακολουθώ τις εξελίξεις, τις σχετικές με τις κινητοποιήσεις των φοιτητών και την καταστολή τους από τα ΜΑΤ, σκέφτομαι πόσο ίδια παραμένουν τα πράγματα - ίσως και χειρότερα. Τα πρόσωπα αλλάζουν, μα οι ρόλοι μένουν ίδιοι...

Όσο αφορά τους αστυνομικούς; Λίγο καιρό μετά την δολοφονία του Αλέξη, πριν μερικά χρόνια, θυμάμαι σε ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ μια κοπέλα, φοιτήτρια πιθανό, στη διάρκεια μιας πορείας, να πλησιάζει έναν αστυνομικό και να του προσφέρει ένα λουλούδι. Εκείνος την κοιτούσε σα χάνος. Ίσως να νόμιζε πως το λουλούδι κρύβει μέσα του καμιά βόμβα, ποιος ξέρει. Δεν το δέχτηκε.

Με αφορμή αυτό το περιστατικό, σχεδίασα τότε το σκίτσο που βλέπετε. Το ονόμασα "Ένα Λουλούδι για κάθε Αστυνομικό".

Με αγάπη και διάθεση συμφιλίωσης, πάντα.

***

Τι και αν έπεσε το Τείχος

Έπεσε, λέει, το Τείχος του Βερολίνου. Σπουδαία τα λάχανα.

Ο κόσμος όλος περιβάλλεται με τείχη. Ο ουρανός ο ίδιος είναι χτισμένος με τούβλα. Και μεις οι ίδιοι φέρουμε τα τείχη μέσα μας - οι ορίζοντες της σκέψης μας είναι τούβλα, το ένα πάνω στ' άλλο, κτίρια θεόρατα προκαταλήψεων, στερεοτύπων, ιδεοληψίας και δογματισμού.

Η ικανότητα μας να επικοινωνούμε τελειώνει εκεί που ενώνονται τα τούβλα μεταξύ τους - στο διάστημα το κολλημένο με ασβέστη. Να μιλάμε, γνωρίζουμε καλά. Να φλυαρούμε ακόμα περισσότερο. Να παραθέτουμε ατελείωτους μονολόγους στη σειρά, ο ένας με τον άλλον, ω, εδώ είμαστε ειδήμονες. Μα να επικοινωνούμε... αυτό είναι κάτι άλλο. Ο αντίλαλός μας χάνεται στο διάστημα ανάμεσα στα τείχη. Ακούμε την ηχώ και μας τρομάζει. Καλύτερη η σιγή, που τουλάχιστον δεν παραμορφώνει τη φωνή μας.

Ο κόσμος είναι ένα Τείχος, με ορισμένα σκόρπια παράθυρα εδώ και κει. Και τα τούβλα του είμαστε εμείς οι ίδιοι. Όμοιοι, ο ένας με τον άλλον. Και στάσιμοι, τόσο στάσιμοι, και κολλημένοι, τόσο κολλημένοι. Και οι πράξεις μας, η καθημερινότητα μας - ίδια τείχη, απλωμένα μέχρι πέρα!

Και πονάει - πόσο πονάει όταν αρχίζουν και αφαιρούν τούβλα από το Τείχος σου. Το πολύτιμό σου Τείχος.

Έπεσε, λέει, το Τείχος του Βερολίνου. Σπουδαία τα λάχανα.

Οι Βάρβαροι ζουν ανάμεσα μας

Οι βάρβαροι ζουν ανάμεσα μας.

Η φωτογραφία αυτή που βλέπετε έχει γίνει αντικείμενο συζήτησης από πλήθος κόσμου, Έλληνες και ξένους. Προέρχεται από τον τοίχο ενός Δημοτικού σχολείου στη Νίκαια, όπου ζωγραφίστηκε το πελώριο, εντυπωσιακό graffiti που βλέπετε - η έκταση του καλύπτει ολόκληρο τον τοίχο του κτιρίου.

Θέμα του; Ο Αμαζόνιος ποταμός. Δυο παιδιά της Νότιας Αμερικής που μας κοιτάζουν και χαμογελούν. Σκοπός του; Η διεύρυνση της οικολογικής μας συνείδησης, μα και το χάρισμα μιας πολύ ιδιαίτερης, εξωτικής νότας, σε ένα τόσο γκρίζο αστικό περιβάλλον, σαν αυτό που ζούμε. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα υπέροχο έργο τέχνης.

Μα κάποιος ενοχλήθηκε. Το μελαψό χρώμα των παιδιών ανέδειξε τον διεστραμμένο, ψυχονοητικά καθυστερημένο, ρατσισμό του. Αποφάσισε λοιπόν να γράψει ένα ξενοφοβικό μήνυμα πάνω στο έργο, καταστρέφοντας το. Να είχαμε και πολλά τέτοια δημόσια έργα σε αυτή τη χώρα, που κάποτε καυχιόταν για την ομορφιά και τη φιλοξενία της...

Συγχαρητήρια λοιπόν! Και εις ανώτερα.

Ξέρεις, το μόνο που κατάφερες, εσύ κακομοίρη που έκανες αυτή την πράξη, μα και σεις, γελοίοι, που επικροτείτε τέτοιες αντιλήψεις, είναι να ξεφτιλίζεστε ακόμα περισσότερο, φανερώνοντας στον κόσμο το πραγματικό σας πρόσωπο. Τη σαπίλα που ζέχνει κάτω από τα "πατριωτικά" σας προσωπεία. Τον βάρβαρο που κρύβεται κάτω από τον δήθεν Έλληνα. Λέω "δήθεν", γιατί όποιος κατέχει έστω τη στοιχειώδη γνώση και παιδεία, γνωρίζει πως "Ελλάδα" είναι ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ - αν όχι αυτό, δεν είναι ΤΙΠΟΤΑ. Αυτό ήταν κάποτε, τουλάχιστον. Μα εσείς, ψοφίμια, ξεσκίζετε τις σάρκες απ' το παράλυτό της σώμα, καταστρέφοντας οτιδήποτε αξίζει, οτιδήποτε μας φέρνει πιο κοντά, οτιδήποτε μας κάνει πιο ανθρώπινους - οτιδήποτε θα μπορούσε να μας πάει πιο ψηλά.

Μα την αλήθεια, αν υπάρχει έστω και ΕΝΑΣ που διαβάζει αυτό το κείμενο και φέρει τέτοιες αντιλήψεις, ξενοφοβικές και ρατσιστικές, ντρέπομαι βαθιά και αηδιάζω στη σκέψη και μόνο. Όπως αηδιάζω στη σκέψη πως ένα ποσοστό αυτών των νεοβαρβάρων έχουν φτάσει σήμερα να αποκτήσουν ως και πολιτική δύναμη - γιατί ΕΣΥ, βλάκα αμαθή Νεοέλληνα, τους την παραχώρησες.

Μα δεν θα είναι για πολύ - η εικόνα το αποδεικνύει. Με μια ματιά φαίνεται αμέσως ποιος είναι ο πολιτισμένος. Και ποιος ο βάρβαρος. Ποιος δημιουργεί. Και ποιος καταστρέφει.

Εσύ, ο δεύτερος. ΠΟΤΕ δεν θα μπορέσεις να δημιουργήσεις τίποτα. Καμία τέχνη. Κανέναν πολιτισμό. Ποτέ. Γιατί δεν είσαι ικανός. Να το ξέρεις αυτό. Κάτσε βανδάλιζε ελεύθερα λοιπόν. Συνέχισε να μας φανερώνεις ποιος πραγματικά είσαι.

Μένει να το κατανοήσουν αυτό οι πάντες... Και να συρθείς πάλι πίσω στη σπηλιά σου.

Πηγή της φωτογραφίας και του graffiti

Άμπρα Κατάμπρα: Τα παραμύθια των παιδικών μας χρόνων

To σημερινό μας αφιέρωμα διαφέρει από τα άλλα. Δε θα ιχνηλατήσουμε την ιστορία των τεχνών, ούτε θα μιλήσουμε για συγγραφείς ή ταινίες. Δε θα καταπιαστούμε με ζητήματα κοινωνικά, ούτε θα πιάσουμε τη φιλοσοφία. Το σημερινό κείμενο δεν απευθύνεται σε όλους. Πρόκειται για μια ανάρτηση αμιγώς νοσταλγικού χαρακτήρα, η οποία θα ταξιδέψει ορισμένους από εμάς στα χρόνια της πρώιμης παιδικής μας ηλικίας και σε ένα από τα αναγνώσματα με τα οποία την έχουμε συνδέσει. Ο λόγος για τη φοβερή εκείνη σειρά παραμυθιών που μας παρέσερνε σε κόσμους μαγικούς με μία μόνο φράση της: «Άμπρα Κατάμπρα».

Βρίσκονται ακόμα εκεί, σε ένα σκονισμένο ράφι της βιβλιοθήκης μου. Τα περισσότερα από τα 26 τεύχη του εικονογραφημένου περιοδικού. Στα περισσότερα τεύχη λείπει το εξώφυλλο, ενώ οι εσωτερικές σελίδες έχουν φθορές και σκισίματα – ως και πρώιμες απόπειρες ζωγραφικής, ή σωστότερα, μουτζούρες. Τα παίρνω από το ράφι, γυρίζω τα φύλλα και οι γνώριμες εικόνες κατακλύζουν για άλλη μια φορά τη μνήμη μου. Ω, ναι, θυμάμαι αυτήν την ιστορία… και εκείνη, πόσο με είχε καθηλώσει. Κάποιες ιστορίες μου άρεσαν περισσότερο συγκριτικά με άλλες… Ορισμένες είχα φτάσει να τις αφηγούμαι στα νήπια, που ήμασταν μαζί στην τάξη, ξεχνώντας συνήθως τα περισσότερα, μπερδεύοντας συχνά τα λόγια, παραλείποντας ουσιώδεις λεπτομέρειες, μα κρατώντας την ουσία… τον ενθουσιασμό που μου μετέδιδαν.

Νήπιο, ναι. Για τόσο παλιά μιλάμε. Πριν ακόμα μάθω να διαβάζω. Μα οι ιστορίες συνοδεύονταν από κασέτες – κάθε τεύχος είχε τη δική του. Ήταν οι αφηγήσεις στις χαρακτηριστικές εκείνες κίτρινες κασέτες που είχαν καρφωθεί στη φαντασία μου. Οι φωνές των ηθοποιών και οι μελωδίες που τις συνόδευαν. 

Θυμάμαι να ξενυχτάμε, παρέα με την αδερφή μου, κι ενώ τα φώτα στο δωμάτιο ήταν σβηστά, ακούγοντας τις κασέτες μέχρι να μας πάρει ο ύπνος. Το κόκκινο φωτάκι από το αναμμένο κασετόφωνο αχνοφαινόταν στο σκοτάδι. Σαν τη φλόγα της φωτιάς που ξεθυμαίνει μες στο τζάκι – το χαρακτηριστικό εκείνο τζάκι που όλοι φέρουμε στη σκέψη μας, εκείνο που μας πάει αιώνες πίσω, ως τις αρχέγονες μας αναμνήσεις – πολύ πριν γεννηθούμε. Αυτό με τη γιαγιά. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 80 η γιαγιά και το τζάκι παραχώρησαν τη θέση τους στο κασετόφωνο και το περιοδικό… Αργότερα η κασέτα θα παρέδιδε τη σκυτάλη στο cd και σήμερα, πια, στα ψηφιακά μέσα. Μα η ουσία μένει ίδια. Η αφήγηση ήταν μαγική και οι ιστορίες διαχρονικές. Ο ύπνος που ακολουθούσε ήταν πάντοτε γλυκός. Και τα όνειρα ήταν όνειρα περιπέτειας και αναζήτησης, παιχνιδιού και μυστηρίου.

***

Θυμόμαστε τα «Άμπρα Κατάμπρα» όσοι ήμασταν παιδιά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 80, όταν και κυκλοφόρησαν σε εβδομαδιαία τεύχη, το κάθε ένα συνοδευόμενο από τη δική του κασέτα. Παραμύθια από όλον τον κόσμο, άλλα κλασικά, άλλα μοντέρνα, κάποια σε μορφή κόμικς, άλλα φέροντας κλασική εικονογράφηση. Ορισμένα καταπιάνονταν με θέματα μυθολογίας, άλλα με λαϊκές ιστορίες. 

Όλες οι χώρες του κόσμου είχαν την τιμητική τους, όλες οι ήπειροι. Από την Ελλάδα στην Μέση Ανατολή, από την Αμερική στην Αφρική. Ιστορίες και παραμύθια κάθε θεματικής και ύφους, άλλα με ζώα, άλλα με ανθρώπους, άλλα με θεούς και ήρωες και άλλα με πρόσωπα της διπλανής πόρτας – τους ήρωες της σύγχρονης καθημερινότητας. Μεταξύ άλλων παρήλαυναν κλασικά έργα της παιδικής λογοτεχνίας, μα και μικροσκοπικά, έξυπνα ποιήματα. Όλα αυτά συνοδευόμενα από καταπληκτικές εικονογραφήσεις – διαφορετικές από ιστορία σε ιστορία, ταιριάζοντας πάντα με το ύφος και το στυλ της.

Τα «Άμπρα Κατάμπρα», όπως τα μάθαμε στα ελληνικά, υπήρξαν ουσιαστικά μεταφορά της σειράς “Story Teller”, η οποία κυκλοφόρησε μεταξύ των ετών 1982 και 1985 σε 26 τεύχη. Η σειρά γνώρισε μεγάλη επιτυχία και μεταφράστηκε σε πλήθος γλώσσες – ευτυχώς, και στη δική μας. Θα ακολουθούσε μάλιστα και δεύτερος κύκλος, με άλλα 26 τεύχη, τον οποίο όμως δεν είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε στα μέρη μας. Κρίμα, καθώς περιλαμβάνει πλήθος σπουδαίων ιστοριών, που σίγουρα θα μας χάριζαν άφθονα επιπλέον μαγικά ταξίδια, αν είχαν μεταγλωττιστεί με τη σειρά τους. 

Ευτυχώς όμως, υπάρχει το ίντερνετ! 

Στα ακόλουθα links μπορείτε να βρείτε ανεβασμένη όλη τη σειρά των “Story Teller”, στα αγγλικά – τόσο τον πρώτο κύκλο που μεταφράστηκε στη χώρα μας, όσο και τον δεύτερο, «άγνωστο» κύκλο.

Story Teller – Άμπρα Κατάμπρα, κύκλος 1

Story Teller – Άμπρα Κατάμπρα, κύκλος 2

Μα δεν ήταν μόνο οι εξαιρετικές επιλογές παραμυθιών και οι καταπληκτικές εικονογραφήσεις εκείνο που έκανε τα «Άμπρα Κατάμπρα» να ξεχωρίζουν. Οι αφηγήσεις, βλέπετε, ήταν όλες από γνωστούς και αγαπημένους ηθοποιούς! Επρόκειτο κυριολεκτικά για ένα all-star team, με πρωτεργάτες τον Στέφανο Ληναίο και τη σύζυγό του, Έλλη Φωτίου. Μεταξύ των ηθοποιών που πέρασαν από την ομάδα του «Άμπρα Κατάμπρα» ας αναφέρουμε την Αλίκη Βουγιουκλάκη, τον Κώστα Ρηγόπουλο, την Κάτια Δανδουλάκη, τον Αλέκο Αλεξανδράκη, την Κάκια Αναλυτή, τον Κώστα Καρρά, τον Νικήτα Τσακίρογλου, τον Ζανό Ντάνια, τον Σωτήρη Μουστάκα, την Ξένια Καλογεροπούλου, τη Χρυσούλα Διαβάτη και τη Μάρθα Βούρτση – μα και πολλοί ακόμα.

Ένα από τα χαρακτηριστικά του «Άμπρα Κατάμπρα» που, τώρα ως ενήλικας, θαυμάζω, είναι το εύρος της θεματολογίας του και η βαθιά προοδευτικότητα που το χαρακτήριζε. Οι ιστορίες και οι μύθοι αφορούν όλους τους λαούς του κόσμου, όλους τους πολιτισμούς. Ιστορίες από την Ιρλανδία, την Ιαπωνία, την Αφρική, την Ινδία, την Αυστραλία, τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την αρχαία Ελλάδα, τη σκανδιναβική μυθολογία, την κλασική παιδική λογοτεχνία, τους μύθους των αδερφών Γκριμ, τα παραμύθια του Αισώπου, τις Χίλιες και Μια Νύχτες, τα παραμύθια του Άντερσεν, μα και πλήθος από ιστορίες που παραπέμπουν στο μοντέρνο, αστικό περιβάλλον… 

Με την ποικιλομορφία της η σειρά κατόρθωνε να μεταδώσει στο παιδί πλήθος ερεθισμάτων για τη φαντασία του, μα και μια αίσθηση πως κάθε πολιτισμός, κάθε κουλτούρα φέρουν τη δική τους σημασία και σπουδαιότητα. Δεν υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι λαοί. Οι μύθοι κάθε πολιτισμού, κάθε εποχής και περιβάλλοντος μεταφέρουν σημαντικά μηνύματα και όλοι κατέχουν ίσο μερίδιο στην αφήγηση της ιστορίας…

…Γιατί η ιστορία είναι πάντα μία, ξέρετε. Απλά διαχωρίζεται σε άπειρες παραλλαγές.

33 Αγαπημένες Ιστορίες

Αν έπρεπε να ξεχωρίσω κάποιες από τις ιστορίες και τα παραμύθια που μου έμειναν αξέχαστα από τα «Άμπρα Κατάμπρα», θα επέλεγα τα ακόλουθα – ορισμένα εκ των οποίων μπορείτε να τα ακούσετε και στο youtube.

1 # Ο Δρακούλης Δρακουλίνος (click). Το αγαπημένο μου όλων μικρός. Μια επική τριλογία για ένα μικρό ogre που γνωρίζει έναν χρυσό δράκο και γίνεται ήρωας. Η σκηνή με τον Δρακούλη που μπήγει το σπαθί του στην καρδιά του γλοιώδους τέρατος είχε συγκλονίσει την παιδική μου φαντασία.

2 # Πινόκιο. Μια ιδιαίτερα πιστή μεταφορά του πρωτότυπου μυθιστορήματος του Κάρλο Κολόντι – αφαιρώντας ένα-δυο σκοτεινά στοιχεία απ’ την αρχική πηγή, μα διατηρώντας όλα τα βασικά στοιχεία της ιστορίας. Ασφαλώς αυτός ο Πινόκιο δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την ντισνεϊκή του εκδοχή, όντας πολύ περισσότερο συναρπαστικός σε επίπεδο πλοκής και εξέλιξης. 

Σκηνές όπως το κρέμασμα στο δέντρο από τους κουκουλοφόρους ληστές, το τέρας του σπηλαίου που απειλεί να τον τηγανίσει ζωντανό, ή η εμφάνιση της πελώριας φάλαινας (ασφαλώς συνοδευόμενη από την κατάλληλη μουσική υπόκρουση στην κασέτα) μου είχαν σκορπίσει ανατριχίλες. Όσο αφορά το φινάλε… και σήμερα ακόμα δακρύζω.

3 # Γκομπολίνο (click). Το μεγάλο «χιτ», καθώς βλέπετε το αφηγούνταν η Αλίκη Βουγιουκλάκη, σε έναν ρόλο που ομολογουμένως της ταίριαζε γάντι. Εκείνο ενός μαύρου γάτου, παρατημένου από την οικογένειά του – μια οικογένεια γάτων-μαγισσών, που τον παράτησαν καθώς είχε ένα λευκό ποδάρι και γαλάζια μάτια – τον θεώρησαν, βλέπετε, «ελαττωματικό». Το γατάκι αναζητάει την τύχη του και μπλέκει σε ένα σωρό περιπέτειες. 

Με τον «Γκομπολίνο» ξεκίνησε το πρώτο τεύχος του «Άμπρα Κατάμπρα» και η σειρά έμελλε να διαρκέσει για τέσσερα ακόμα τεύχη. Το δεύτερο μέρος της σειράς, στο οποίο ο Γκομπολίνο γίνεται καραβόγατος παραμένει το αγαπημένο μου (click).

4 # Ο Σπιρτούλης. Λατρεμένη σειρά, η οποία εξελίσσεται στο «Μαγεμένο Δάσος» – ένα μέρος στο οποίο πολύ θα ήθελα να ζούσα. Ποιος ξεχνάει τη γκρινιάρα γιαγιά-Κουμπίνα και την αράχνη, που ο Σπιρτούλης είχε ως κατοικίδιο, την Κοκό;

5 # Ο Άγγελος Αγγελάκης. Μια ιστορία για ένα παιδί που ήταν τόσο καλό, τόσο ελεεινά καλό, που κάποια μέρα έβγαλε… φτερά αγγέλου πίσω στην πλάτη και ένα φωτοστέφανο πάνω στο κεφάλι! Μα εκείνο δεν του άρεσε καθόλου… έτσι λοιπόν ο Άγγελος Αγγελάκης αποφασίζει να κάνει στο εξής μονάχα κακές πράξεις! 

Κάπως έτσι το πιο αγαπημένο παιδί της γειτονιάς μετατρέπεται στον άρχοντα της σκανταλιάς και της αταξίας! Δυστυχώς όμως, ούτε αυτό έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Τα φτερά και το φωτοστέφανο έπεσαν, μα τη θέση τους πήραν δυο κέρατα και μια σατανική ουρά!

Δε φαντάζεστε πόσες φορές έπαιζε στο repeat αυτή η ιστορία – τόσο πολύ μου άρεσε!

6 # Τα πρόωρα Χριστούγεννα του Άη Βασίλη» (click). Τα κουδουνάκια που αντηχούν και ο ήχος από το έλκηθρο στο τέλος είχαν εντυπωθεί τόσο βαθιά στη μνήμη μου, που έφτασα να συνδέω αναπόσπαστα τα Χριστούγεννα με αυτήν εδώ την ιστορία! Μια μοντέρνα, πανέξυπνη αφήγηση για τον Άη Βασίλη, ο οποίος αποφασίζει να αφήσει το κρύο και τις καμινάδες και να επισκέπτεται στο εξής τα παιδιά το καλοκαίρι, με ξυρισμένη τη γενειάδα, φορώντας t-shirt και γυαλιά ηλίου, και μπαίνοντας κατευθείαν απ’ την πόρτα του σπιτιού, χτυπώντας το κουδούνι!

Φυσικά οι συνέπειες είναι ξεκαρδιστικές.

7 # Η Άννα και το Καγκουρό. Μια ιστορία ερχόμενη απ’ την Αυστραλία, σχετική με ένα κοριτσάκι που είχε χαθεί στο δάσος και ανέλαβε τη φροντίδα της ένα καγκουρό με μητρική φωνή. Η εξέλιξη της ιστορίας είναι βαθιά συγκινητική και μεταδίδει πολύ δυνατά μηνύματα ως προς τη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα – μα και την σκληράδα των δεύτερων, οι οποίοι αντιμετωπίζουν το καγκουρό ως θήραμα για το κυνήγι τους. 

Μια από τις σκηνές της ιστορίας δε, κατά την οποία η Άννα και το καγκουρό πέφτουν σε μια φυλή ιθαγενών μες στην καρδιά της νύχτας, οι οποίοι τους κυνηγάνε με σκοπό να τους σκοτώσουν, ενώ τα τύμπανα του δάσους στην κασέτα αντηχούν τρομακτικά… αυτή η σκηνή ανήκει στις πλέον αγωνιώδεις των παιδικών μου χρόνων.

8 # Ο «Αμπντουλάχ και το Τελώνιο». Μία ακόμα ιστορία που μας έρχεται από τους μύθους της Αραβίας, σχετική με ένα δαιμόνιο τζίνι, που απελευθερώνεται από ένα μπουκάλι από λάθος ενός φτωχού ψαρά… μα και το τέχνασμα του ψαρά, προκειμένου να το κλείσει πάλι μέσα.

 9 # Το Τσακμάκι. Αγαπημένη ιστορία σχετική με έναν νέο που ανακαλύπτει ένα μαγικό φυλαχτό, ικανό να προσελκύει τρία πολύ ιδιαίτερα σκυλιά…

10 # «Τα Αυτοκινητάκια του Χάρη». Όσοι παίζαμε με αυτοκινητάκια μικροί ήταν αδύνατο να μη λατρέψουμε την συγκεκριμένη ιστορία!

11  # Το Κουτί της Πανδώρας». Πρόκειται για τον γνωστό μύθο, μα η εκδοχή του στα «Άμπρα Κατάμπρα» ήταν ανατριχιαστική μέχρι το κόκαλο! Θα την παρομοίαζα με πρώιμη εμπειρία τρόμου. Ιδού και το κεντρικό σαλόνι, όταν η Πανδώρα ανοίγει το κουτί και ξεχύνονται από μέσα τα κακά του κόσμου σε μορφή σιχαμερών εντόμων…

12  # Ο Εγωιστής Γίγαντας»(click). Το πασίγνωστο παραμύθι του Oscar Wilde σε μια διασκευή που διατηρεί όλη την ευαισθησία του πρωτότυπου.

13  # Τα Καινούργια Ρούχα του Βασιλιά» (click). Βαθιά ριζοσπαστικό παραμύθι, τόσο για την εποχή του, όσο και για τα σημερινά δεδομένα ακόμη. Το φοβισμένο πλήθος που ζητωκραυγάζει για τη φορεσιά του βασιλιά, τρέμοντας μη τυχόν χάσει την πολύτιμή του θέση… και ένα παιδί, που μόνο αυτό μέσα στο πλήθος βλέπει την πραγματικότητα: «Μα, ο βασιλιάς είναι γυμνός!»

14  # «Ο Επιστάτης Κόκορας». Ένα ακόμα παραμύθι με διάχυτα κοινωνικά μηνύματα. Ένα κοτέτσι σε μια φάρμα, στην οποία τα ζώα ζουν ευτυχισμένα, μέχρι που αλλάζει ο επιστάτης. Ο νέος είναι βαθιά αυταρχικός και οι μέθοδοι του θυμίζουν φασίστα στρατοκράτη. Μα τα ζωάκια δεν είπαν ακόμα την τελευταία τους κουβέντα…

 15 # «Σεβάχ ο Θαλασσινός». Iστορίες που μας έρχονται από την αστείρευτη παράδοση της μαγευτικής Μέσης Ανατολής, περιγράφοντας τα ταξίδια του Σεβάχ σε μέρη εξωτικά και τη συνάντηση του με θαυμαστά όντα…

16  # «Ο Θέμης Μεγαλώνει». Μία μοντέρνα ιστορία με θέμα της ένα παιδί που αισθάνεται περιθωριοποιημένος στην παρέα, όντας ο μικρότερος σε ηλικία και ο χειρότερος παίχτης στη μπάλα. Μέχρι που μια μέρα ο αρχηγός της παρέας, ο Σταύρος, εγκλωβίζεται στα χαλάσματα μιας οικοδομής… Μία ιστορία με την οποία κάθε αγόρι θα μπορούσε να ταυτιστεί – όλοι μας είχαμε νιώσει αντίστοιχα κατά καιρούς, όταν ήμασταν μικροί.

17  # «Το Απίθανο Ταξίδι του Μίκη». Μια ιστορία σε κόμικς, από τις πολύ αγαπημένες μου. Ο Μίκης, ένας εφευρέτης ποντικός, κατασκευάζει ένα διαστημόπλοιο με σκοπό να φτάσει το φεγγάρι, το οποίο οι φήμες λένε πως είναι φτιαγμένο από τυρί…

18 # «Ο Βασιλιάς Μίδας». Ο γνωστός σε όλους μας μύθος, σε μια εξαιρετική διασκευή, πλουμισμένη από μια υπέροχη εικονογράφηση και συνοδευόμενη από υπέροχη μουσική άρπας.

 19 # «Η Χρυσομαλλούσα». Η πασίγνωστη ιστορία των αδερφών Γκριμ με τις τρεις αρκούδες, σε μία υπέροχη διασκευή.

20  # «Χάνσελ και Γκρέτελ». Άλλο ένα παραμύθι των αδερφών Γκριμ, γνωστό σε όλους. Εκείνο το σπίτι με τα ζαχαρωτά φοβάμαι πως θα στοιχειώνει για πάντα τη φαντασία μου.

21  # «Το Σφυρί του Θορ». Τα είχε όλα το «Άμπρα Κατάμπρα»! Εδώ λοιπόν μεταφερόμαστε στην καρδιά της βορειοευρωπαϊκής μυθολογίας, συνοδευόμενη από μια καταπληκτική πραγματικά εικονογράφηση.

22 # «Το Παπουτσόδεντρο» (click). Μοντέρνα ιστορία ερχόμενη από το πρώτο τεύχος του περιοδικού, σε αφήγηση του μοναδικού Στέφανου Ληναίου. Μια ιστορία που μας λέει πέντε πράγματα για τον κόσμο του εμπορίου, του ανταγωνισμού και των εταιρειών…

 23 # «Χάιντι». Τον καιρό εκείνον που διαβάζαμε/ακούγαμε τα «Άμπρα Κατάμπρα», ξεχωρίζαμε τις ιστορίες σε εκείνες που απευθύνονταν περισσότερο σε αγόρια και στις άλλες που ήταν πιο «κοριτσίστικες» - ενώ οι περισσότερες θα λέγαμε πως ήταν… unisex! Ας πούμε, ο «Δρακούλης Δρακουλίνος» ανήκε στην πρώτη κατηγορία, ενώ η Χάιντι, όντας η κεντρική ηρωίδα, απευθυνόταν περισσότερο στα κορίτσια… Μεγαλώνοντας φυσικά συνειδητοποίησα πως η «Χάιντι» ανήκει στα κλασικά έργα της παιδικής λογοτεχνίας και την εκτίμησα πολύ περισσότερο, όντας μια βαθιά και πολύ ιδιαίτερη ιστορία, η οποία μεταξύ άλλων καθρέπτιζε εξαιρετικά την κοινωνία της εποχής της.

24 # Η Μαγεμένη Βασιλοπούλα». Πρόκειται για το γνωστό σε όλους μας παραμύθι της «ωραίας κοιμωμένης» - Αντίστοιχα με τον «Πινόκιο», η εκδοχή εδώ βρίσκεται πολύ εγγύτερα στο πνεύμα του αυθεντικού μύθου, και όχι στην όμορφη μεν, γυαλισμένη δε, εκδοχή της Disney.

 25, 26 # «Ο Δρομέας και το Γυφτόπουλο» / «Έξω τα Μουλάρια». Δύο ιστορίες, μα τις τοποθετώ μαζί εξαιτίας του πολύ ιδιαίτερου κοινωνικού τους χαρακτήρα. Ο μεν «Δρομέας και το Γυφτόπουλο» σχετίζεται με ένα παιδί Τσιγγάνων, το δε «Έξω τα Μουλάρια» με ένα μαύρο παιδί, που βιώνει τον ρατσισμό εξαιτίας του χρώματος του δέρματός του. Μπορείτε να καταλάβετε πόσο σημαντικές είναι ιστορίες σαν αυτές για ένα μικρό παιδί… Καλές οι βασιλοπούλες, καλοί και οι πρίγκιπες, μα δεν αρκούν αυτά. Το «Άμπρα Κατάμπρα» τα είχε όλα, πραγματικά.

27  # «Το Ποδήλατο του Μάικ». Μία ακόμα ιστορία σε κόμικς, σχετική με ένα παιδί, τον Μάικ, που ονειρεύεται να ταξιδέψει στο διάστημα. Μέχρι που ένα πόστερ που κρέμεται στο δωμάτιο του, ένα πόστερ που απεικονίζει ένα κορίτσι πάνω σ’ ένα διαστημικό ποδήλατο, έρχεται στη ζωή… Μ’ αυτά και μ’ αυτά ο Μάικ, καβάλα στο ποδήλατο, ταξιδεύει και χάνεται κάποια στιγμή στα βάθη του ηλιακού μας συστήματος. Μικρός άκουγα την κασέτα που περιέγραφε την περιπλάνηση του Μάικ στο αχανές διάστημα και ανατρίχιαζα – ειδικά στο σημείο που ο Μάικ αντίκριζε τη γη από μακριά και του φαινόταν σαν «μπαλάκι του τένις»… 

Κάποια στιγμή τελικά θα συναντούσε ορισμένους διαστημάνθρωπους και εκείνοι θα τον βοηθούσαν να βρει τον δρόμο για το σπίτι του – η σκηνή που ο Μάικ βλέπει από μακριά το σπίτι του και λέει στους διαστημάνθρωπους «να, εκεί μένω!» σκόρπιζε κύματα ανακούφισης πάνω μου…

28 # «Το Παζλ της Ζωζώς». Ιστορία σε κόμικς για ένα κορίτσι που ταξιδεύει στο διάστημα παρέα με τον σκύλο της και κάπου στο φεγγάρι ανακαλύπτει το χαμένο κομμάτι από το παζλ που έφτιαχνε σπίτι της…

 29 # «Μια Κρυψώνα για τον Ελέφαντα» (click). Ημέρα κυνηγιού και τα ζώα του δάσους πασχίζουν να κρυφτούν. Μόνο ο κακομοίρης ο ελέφαντας δεν τα καταφέρνει, όντας υπερβολικά μεγάλος και ογκώδης – καμία κρυψώνα δεν του κάνει. Οι φίλοι του τα ζώα όμως αποφασίζουν να βοηθήσουν.

30  # «Οι Τρεις Φαλάκρες». Μια πολύ χιουμοριστική ιστορία για ένα παιδί που ντρεπόταν να επιδείξει στους συμμαθητές του το φρικτό του κούρεμα, και έκρυβε συνέχεια τα μαλλιά του κάτω από ένα πελώριο, καουμπόικο καπέλο!

31 # «Ο Κάμι και οι Γάτες Του». Ένας ιαπωνικός μύθος σχετικά με έναν νεαρό ζωγράφο που αποφάσισε να διανυκτερεύσει, μία νύχτα, σε ένα μυστηριώδες σπίτι… Από τις περισσότερο ατμοσφαιρικές στιγμές της σειράς.

32 # «Άλβιν ο Μυρμηγκοφάγος». Μια ιστορία που μας μεταφέρει στην καρδιά της Αφρικής. Πρωταγωνιστής είναι ένας μυρμηγκοφάγος, ο οποίος δέχεται μια μέρα μια παράξενη επιστολή: «Θέλω να ψάξεις να βρεις ποιο είναι το πρώτο ζώο». Έτσι ο Άλβιν ξεκινά την αναζήτησή του, ερχόμενος σε επαφή με άφθονα πλάσματα της ζούγκλας (πιθήκους, λιοντάρια, σκορπιούς, φίδια, κλπ), αναζητώντας το «πρώτο των ζώων»…

33 # «Ο Μάγος του Χάμελιν». Δεν είναι άλλος από τον κλασικό μύθο της ευρωπαϊκής παράδοσης με τον αυλητή που μάγεψε και παρέσυρε στο διάβα του τα παιδιά μιας πολιτείας… Η ακρόαση του στο «Άμπρα Κατάμπρα» ανήκε στις πλέον ατμοσφαιρικές του εμπειρίες. Σχεδόν πάντα αποκοιμιόμουν μετά (με την ιστορία αυτή έκλεινε το τεύχος) και χανόμουν σε άλλους κόσμους…

***

…Κάπως έτσι ταξίδεψα και σήμερα, γράφοντας αυτό το αφιέρωμα, ξεψαχνίζοντας τις φωτογραφίες, ξεφυλλίζοντας τα τεύχη, ενθυμούμενος τις ιστορίες που σημάδεψαν την πρώιμη παιδική μου ηλικία. Να προσθέσω, κλείνοντας, πως τα «Άμπρα Κατάμπρα» κυκλοφορούν σήμερα, σε μορφή τόμων συνοδευόμενων από cd, από τις εκδόσεις «Ορφανίδη» (κλικ). 

Τα συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όλους τους φίλους των παραμυθιών, καθώς και στους νέους γονείς που γυρεύουν να πάρουν κάτι καλό για τα παιδιά τους…

Όσο αφορά εμάς; Θα μιλήσουμε ξανά για παραμύθια, μα από μια διαφορετική οπτική… Αυτό όμως σε κάποια μελλοντική ανάρτηση μας. Μέχρι τότε, να περνάτε όμορφα και να τρέφετε τη φαντασία και τη σκέψη σας, με κάθε δυνατό τρόπο.