Ο Διάβολος και η Κόλαση στην Τέχνη

Art by Boris Vallejo

Τρέμετε αναγνώστες! Το κουνέλι το έχουν καταλάβει δαίμονες και στοιχειά της κόλασης και μόνη του πια επιθυμία είναι να σας μυήσει στον σκοτεινό τους κόσμο! Εμπρός φίλοι λογοκριτές, καλοί και άξιοι χριστιανοί, εξαπολύστε ανάθεμα απέναντι στο ανόσιο τούτο blog, στείλτε το στα δικαστήρια για προσβολή της ευπρεπούς και ορθής συνείδησης! Μα να κάνουμε ανάρτηση για τον Βελζεβούλη και την σχέση του με την τέχνη εν έτει 2012? Στην Ελλάδα, τη χώρα του φωτός? Απαπαπαπα. Στην πυρά!

Ναι λοιπόν, θέλησα να κάνω μια ανάρτηση για μια από τις πιο ενδιαφέρουσες φιγούρες στην ιστορία των θρησκειών, την οποία έχουμε συνηθίσει να την απεικονίζουμε με κερατάκια, τρίαινα, μυτερό γενάκι και κόκκινη ουρά - ένας μάλλον αστείος συνδυασμός αν το καλοσκεφτείτε. Η διαδρομή του διαβόλου, της κόλασης και των άφθονων δαιμόνων της μέσα από την τέχνη συνιστά μια από τις συναρπαστικότερες πτυχές της ιστορίας της, και μια μικρή δόση θα πάρουμε σήμερα!

Ας περιπλανηθούμε στις σελίδες του...

Από το "Codex Gigas", το "Γιγαντιαίο Βιβλίο", το μεγαλύτερο χειρόγραφο
του Μεσαίωνα.Είναι γνωστό και ως "Η Βίβλος του Διαβόλου",
λόγω των άφθονωνεικονογραφήσεων του διαβόλου
 που περιλαμβάνει.

Beyond The Devil....



Από τις απαρχές των οργανωμένων θρησκειών συναντούμε άφθονες δαιμονικές θεότητες με σκοτεινούς συχνά σκοπούς... Στην Αίγυπτο ξακουστή ήταν η θεότητα Αμούτ ή Αμίτ, ένας θηλυκός δαίμονας , κάτι ανάμεσα σε λιοντάρι, κροκόδειλο και ιπποπόταμο (συμπαθέστατη αν με ρωτάτε). Ο θεός Ανούμπις ζύγιζε την καρδιά κάθε ανθρώπου μετά τον θάνατο του και αν η καρδιά ήταν ελαφρότερη από ένα φτερό στρουθοκάμηλου (και όχι στρουμφοκάμηλου κύριοι!), ένα φτερό που συμβόλιζε τη θεότητα της Αλήθειας Μα'ατ, τότε ο νεκρός σωνόταν και συνέχιζε το μακάριο ταξίδι του προς τον κόσμο του Όσιρι και προς την αιωνιότητα... Αν όμως η καρδιά αποδεικνυόταν πως δεν ήταν αγνή, τότε έκανε την εμφάνιση της η Αμούτ και την καταβρόχθιζε με όρεξη, ενώ η ψυχή του νεκρού έχανε την αιώνια γαλήνη της...

από το αιγυπτιακό "Βιβλίο των Νεκρών". Η Αμούτ διακρίνεται
ορεξάτη κάτω από την ζυγαριά.

Άφθονους δαίμονες συναντούμε στη θρησκεία της Μεσοποταμίας, ωστόσο είναι καλό να τονίσουμε εδώ πως οι θρησκείες αυτές είχαν 1) δεκάδες, εκατοντάδες μεγαλύτερες και μικρότερες θεότητες και 2) οι έννοιες του "καλού" και του "κακού" ήταν αρκετά σχετικές, καθώς ακόμα και θεοί που αντιπροσώπευαν θεωρητικά το "καλό" ήταν αρκετά τρομακτικοί όσο αφορά την γενικότερη στάση τους απέναντι στον άνθρωπο, τον οποίο περισσότερο σαν σκλάβο αντιμετώπιζαν παρά σαν κάτι άλλο - σύμφωνα με τις αντιλήψεις των πιστών πάντα. Ήταν μια εποχή που οι άνθρωποι ένιωθαν συχνά έρμαια των παντοδύναμων δυνάμεων της φύσης και οι θεότητες αντανακλούσαν αυτή την αδυναμία, τον φόβο και το δέος τους. Οι δαίμονες υπήρχαν όχι ως αντιπρόσωποι κάποιας φιλοσοφικής έννοιας του "κακού" όσο ως έκφραση των αντιμαχόμενων δυνάμεων του φυσικού κόσμου, τον οποίο οι άνθρωποι προσπαθούσαν να εξευμενίσουν...

Με την ίδια λογική δεν υπήρχε "διάβολος" ή κάποια αληθινά "δαιμονική" οντότητα στην ελληνική μυθολογία. Οι θεοί συνιστούσαν όλοι μέρος της αέναης εξέλιξης των πραγμάτων, μέρος της απόπειρας του ανθρώπου να ερμηνεύσει τον κόσμο γύρω του και τη θέση του σ'αυτόν. Σε μια θρησκεία όπως η αρχαιοελληνική απείχε κάθε εξιδανικευμένη έννοια του "Απόλυτα Καλού", ενσαρκωμένη σε κάποιον θεό, όπως και το αντίθετο της φυσικά, εκείνη του "Κακού" - οι θεότητες των Ελλήνων υπήρξαν πολύ περισσότερο ανθρώπινες και φυσικές. Αρκετό καιρό μετά ο Πλάτωνας θα έδινε μια περισσότερο φιλοσοφική διάσταση στο ζήτημα του θείου και του "αγαθού", ωστόσο και από τη δική του σκέψη απείχε η ιδέα του "κακού". Υπήρχε απλά το "γήινο και υλικό", το οποίο ήταν κατώτερο. Και η "ανώτερη" διάσταση των Ιδεών, στην κορυφή των οποίων δέσποζε εκείνη του Αγαθού.

Παλαιά Διαθήκη


H θρησκεία του Ιουδαισμού γεννήθηκε καταμεσίς των αχανών ερημικών εκτάσεων της Μέσης Ανατολής, και για πρώτη φορά (σε τόσο μεγάλη κλίμακα, γιατί απόπειρες είχαν γίνει και παλίοτερα) έθεσε στο επίκεντρο της έναν και μοναδικό θεό. Ήδη στην Παλαιά Διαθήκη, στο βιβλίο της Γένεσης, διαβάζουμε για τους πρωτόπλαστους και πως ο Αδάμ και η Εύα ξεγελάστηκαν από το φίδι, ώστε να φάνε τον απαγορευμένο καρπό και να διωχτούν από τον Παράδεισο...

Με τα χρόνια (και την έλευση του χριστιανισμού) καθιερώθηκε να ταυτίζεται το Φίδι της Γένεσης με τον Διάβολο, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου δεδομένο στην αυθεντική ιουδαική θρησκεία, από την οποία η έννοια του διαβόλου/σατανικού απουσιάζει. Έχουν υπάρξει μάλιστα αιρέσεις και αντιλήψεις (όπως εκείνη των Γνωστικών), στις οποίες το Ερπετό της Εδέμ αντιμετωπίζεται θετικά, ως πάροχος Γνώσης, σαν άλλος Προμηθέας θα λεγε κανείς, ως ένας επαναστάτης απέναντι στην απόλυτη εξουσία που συμβόλιζε ο Θεός, ενώ έχουν υπάρξει και ιδέες που ταυτίζουν τον ίδιο τον Θεό της Παλαιάς Διαθήκης με τον Διάβολο.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο μύθος της Λίλιθ, της "πρώτης γυναίκας", πριν ακόμα από την εμφάνιση της Έυας, ένα όνομα που κατάγεται από τη σκοτεινή θρησκεία της Μεσοποταμίας. Σε αντίθεση με την Εύα που πλάστηκε από το πλευρό του Αδάμ, η Λίλιθ πλάστηκε από την ίδια γη με αυτόν. Τελικά εκδιώχτηκε από τον Παράδεισο και μετατράπηκε σε θηλυκή δαίμονας, υφαίνοντας τον δικό της μυθικό ιστό στην πορεία...

"Lilith" του John Collier, έργο του 1892

Στην Παλαιά Διαθήκη ο διάβολος κάνει την εμφάνιση του σε ύστερα βιβλία, όπως εκείνο του Ιώβ. Στα εβραικά του έχει δοθεί η ονομασία "Ha-Satan", η οποία μεταφράζεται σε "Αντίπαλος", "εκείνος που στέκει εμπόδιο", ή "Κατήγορος". Και αν ο σατανάς είναι ο κατήγορος, αναρωτιέται κανείς ποιός είναι ο Μεγάλος Δικαστής? Ποιός άλλος, ο θεός φυσικά, ο Γιαχβέ (το όνομα του παντοδύναμου εβραικού θεού, του θεού της Παλαιάς Διαθήκης που πέρασε και στον χριστιανισμό, το οποίο στα ελληνικά μεταφράζεται "Ιεχωβάς"). Του οποίου Θεού ο Σατανάς δρα σαν εντολοδόχος ουσιαστικά.

Έτσι λοιπόν στο βιβλίο του Ιώβ ο Σατανάς είναι μέλος ενός "θείου συμβουλίου", και ο Θεός αναθέτει σ'αυτόν να ελέγξει τη δύναμη της πίστης του Ιώβ... Ο Σατανάς πράττει σύμφωνα με το θέλημα Του, αποστερεί τον Ιώβ από κάθε τι που αγαπούσε, την οικογένεια, τα παιδιά του, την ίδια την υγεία του, στο τέλος όμως ο Ιώβ παραμένει πιστός στον Θεό, παρά τις κακουχίες. Και ο Θεός του αποκαλύπτεται και τον επιβεβαιώνει για το ορθό της επιλογής του. Και μετά τον κερνάει ένα ποτηράκι κρασί να πάνε κάτω οι στεναχώριες.

Σε γενικές γραμμές, ο επίσημος Ιουδαισμός αντιμετωπίζει την έννοια του "κακού" με περισσότερο αφηρημένο τρόπο. Υπάρχει μόνο ο Θεός και το θέλημα Του, ο διάβολος δεν είναι παρά ένας απεσταλμένος του θεού, με σκοπό να ελέγξει τους ανθρώπους, τίποτα περισσότερο.

Παρεμπιπτόντως, η λέξη "διάβολος" προήλθε από το ελληνικό "διαβάλλω", κατηγορώ με λίγα λόγια. Επιστρέφουμε στην ιδέα της Μεγάλης Δίκης, του Θεού ως Δικαστή και Μέγα Κριτή των Πάντων και όλα αυτά τα... καθησυχαστικά. :P

Ο χριστιανισμός σύντομα θα έκανε την εμφάνιση του, και μαζί μ'αυτόν, υπερθεαματικές ιστορίες σχετικές με αιώνιο κάψιμο ψυχών στην Κόλαση, Θηρία που ξερνάνε φωτιές, Καβαλάρηδες που σπέρνουν τον όλεθρο, Ιππότες με πορφυρές ρομφαίες, επικές μάχες από στρατιές Αγγέλων και Δαιμόνων στους Ουρανούς, Δράκοντες με πολλαπλά κεφάλια, πόρνες που καβαλάνε γουρούνια, ανάσταση των νεκρών, και άλλα.

Εν ολίγοις, ο χριστιανισμός έφερε το hollywood στον κόσμο της θρησκείας.

"Sabbat" του Louis Boulanger, Γάλλου ρομαντικού ζωγράφου

Ποπ Κορν στην Κόλαση


Η Κόλαση δεν εμφανίστηκε ξαφνικά με την έλευση του χριστιανισμού. Ήδη οι Σουμέριοι (ο αρχαιότερος πολιτισμός) μιλούσαν για έναν σκοτεινο, μουντό και νεφελώδη τόπο στον οποίο καταλήγουν οι νεκροί μετά τον θάνατο τους - όλοι οι νεκροί, μηδενός εξαιρουμένου, η έννοια του παραδείσου δεν υπήρχε. Αντίστοιχα δεν υπήρχε η ιδέα του παραδείσου στην αρχαιοελληνική σκέψη - οι πάντες καταλήγουν στον υπόγειο, ουδέτερο κόσμο του Άδη, στον οποίο γυροφέρνουν σα φαντάσματα.

Ηθικό δίδαγμα: Ζήσε τη ζωή σου τώρα, γιατί μετά δεν θα είναι καλύτερα.

Λεπτομέρεια από ρομανικό ναό του 12ου αιώνα στη Γαλλία (Conques Abbey).
Το ζύγισμα των ψυχών, οι άξιοι καταλήγουν στον Παράδεισο,
οι αμαρτωλοί στο στόμα της Κόλασης. Η επιγραφή τονίζει:
"Ω αμαρτωλοί, να γνωρίζετε πως αν δε διορθώσετε την πορεία σας,
θα υποφέρετε την πιο φρικτή μοίρα".

Στον βουδισμό υπάρχει μια ιδέα της κόλασης, απέχει αρκετά όμως από την χριστιανική σκέψη. Η κόλαση λέγεται "Naraka" και συνιστά το κατώτερο επίπεδο στο οποίο μπορεί να αναγεννηθεί η - μετενσαρκώμενη - ψυχή ενός ανθρώπου. Τα βασανιστήρια μπορεί να κρατήσουν αιώνες, ωστόσο δεν διαρκούν για πάντα: θα έρθει η στιγμή που η ψυχή θα εγκαταλείψει το συγκεκριμένο στάδιο για το επόμενο. Μέσα από τον συνεχή κύκλο των μετενσαρκώσεων, ο άνθρωπος που εξασφαλίζει να ζει ηθικά εμπλουτίζει το κάρμα του, και βρίσκεται όλο και πιο κοντά στην απόκτηση της πολυπόθητης Νιρβάνα και στην απελευθέρωση του πνεύματος του....

Ωστόσο άλλες θρησκείες στη Μέση Ανατολή έτειναν σε μια περισσότερο "επική" αντιμετώπιση των πραγμάτων. Γιατί κακά τα ψέματα, ωραίο το Κάρμα αλλά πολύπλοκο. Καλός ο Άδης, αλλά βαρετός ρε παιδί μου. Νυσταλέος. Ενώ η αιώνια Μάχη του Καλού με το Κακό, οι ψυχές που καταβαραθρώνονται στην Πυρά, οι Άγγελοι που καλπάζουν υπό τους ήχους της σάλπιγγας... εδώ αλλάζουν τα πράγματα. Φέρτε τα ποπ κορν!

Ο Ζωροαστρισμός των Περσών για παράδειγμα τόνιζε την διαπάλη του Καλού με το Κακό. Από την συγκεκριμένη θρησκεία προήλθε και ο όρος "μανιχαισμός", εννοώντας την τάση να βλέπουμε τα πάντα μαύρο ή άσπρο, σαν δύο εντελώς διαφορετικές και αντίθετες μεταξύ τους δυνάμεις, με στόχο να εξαλείψει η μία την άλλη. Στον Ζωροαστρισμό συναντούμε αρκετές ενδιαφέρουσες απόψεις όσο αφορά την μοίρα των αμαρτωλών σε έναν τόπο αντίστοιχο με την χριστιανική Κόλαση, όπως για παράδειγμα ρίψιμο σε καυτό μέταλλο, ολική εξόντωση και τιμωρία για 1000 χρόνια, μέχρι την εμφάνιση του σωτήρα θεού Αχούρα-Μάζντα, ο οποίος θα καταστρέψει μια για πάντα τις δυνάμεις του κακού και θα σώσει τις ψυχές των κολασμένων.

Άξιος.

Από την "Μέρα της Κρίσης", του Fra Angelico (1425-31).
Διακρινεται κάτω ο Σατανάς με τα τρία στόματα του. 

Η χριστιανική σκέψη θα έφερνε την Κόλαση και την ιδέα του Αιώνιου Μαρτυρίου στο επίκεντρο της. Παραθέτω ένα κεφάτο, ανάλαφρο απόσπασμα του ιεροκήρυκα Αλφόνσο Μαρία Ντε Λιγκουόρι, σχετικό με την μοίρα του αμαρτωλού στην Κόλαση. Το απόσπασμα προέρχεται από το 1758:

"Τι είναι άραγε η κόλαση? Είναι τόπος μαρτυρίων (...) και όσο περισσότερο κάποιος πρόσβαλε τον Θεό, τόσο περισσότερο θα μαρτυρήσει (...). Πως είναι να βρεθεί κανείς κλεισμένος σε ένα δωμάτιο με ένα πτώμα σε αποσύνθεση? (...). Ο κολασμένος  είναι αναγκασμένος να βρίσκεται ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλους κολασμένους που είναι ζωντανοί και ταυτόχρονα βρωμάνε σαν πτώματα (...). Υποφέρει ταυτόχρονα από τη βρώμα, από τις κραυγές και από την στενότητα του χώρου - επειδή στην κόλαση ο ένας βρίσκεται πάνω στον άλλο, σαν πρόβατα στριμωγμένα τον χειμώνα (...). Θα βασανίζεται επίσης η ακοή του από τα συνεχή ουρλιαχτά και κλάματα των απελπισμένων. Και οι δαίμονες θα σκούζουν συνεχώς (...). Πως είναι όταν κάποιος θέλει να κοιμηθεί και ακούει έναν άρρωστο να βογκάει συνεχώς, ένα σκυλί να γαβγίζει, ή ένα μωρό να κλαίει? (...). Θα υποφέρει και ο λαιμός από την πείνα. Ο κολασμένος θα έχει μια σκυλίσια πείνα (...). Αλλά δε θα έχει ποτέ ούτε ένα ψίχουλο ψωμιού. Και θα έχει μια τέτοια δίψα, που δεν θα του έφτανε όλο το νερό της θάλασσας - δεν θα έχει όμως ούτε μια σταγόνα (...). Ο κολασμένος θα είναι διαρκώς κυκλωμένος από τη φωτιά, όπως ένα ξύλο μέσα σε φούρνο. Δεν αγγίζει, δε βλέπει, δεν αναπνέει παρά μόνο φωτιά. Θα βρίσκεται μέσα στη φωτιά όπως το ψάρι στο νερό. Η φωτιά αυτή όμως δεν θα κυκλώνει απλώς τον κολασμένο, αλλά θα μπαίνει και μέσα στα σωθικά του για να τον βασανίζει. Όλο το κορμί του θα γίνεται φωτιά, θα καίγονται τα εντόσθια του μέσα στην κοιλιά του, η καρδιά μέσα στο στήθος, τα μυαλά μέσα στο κεφάλι, το αίμα μέσα στις φλέβες, ακόμα και το μεδούλι μέσα στα κόκαλα: κάθε κολασμένος θα γίνεται ο ίδιος ένας φούρνος".

Και όλα αυτά εις τον αιώνα τον άπαντα, μας τονίζει στη συνέχεια ο φίλος μας ιερωμένος, για πάντα, για πάντα, για πάντα. Έπρεπε να έρθει ο χριστιανισμός, η Θρησκεία της Αγάπης, για να δούμε ορισμένες από τις μεγαλύτερες και πιο εντυπωσιακές εικόνες φρίκης και τρόμου που γέννησε ποτέ η ανθρώπινη φαντασία.

Η Κόλαση όπως απεικονίζεται στο μεσαιωνικό χειρόγραφο του 12ου αιώνα
"Hortus Deliciarum", το οποίο στα λατινικά
σημαίνει "Ο Κήπος των Απολαύσεων".

Καρτ Ποστάλ από την Κόλαση του Δάντη 


Ασφαλώς έργο ορόσημο για την ιστορία της Κόλασης δεν είναι άλλο από την "Θεία Κωμωδία" του Δάντη. Ένα από τα σημαντικότερα ποιήματα όλων των εποχών, γραμμένο στην καρδιά του ύστερου Μεσαίωνα, χωρισμένο σε τρία μέρη ("Κόλαση", Καθαρτήριο", Παράδεισος"), μας περιγράφει την κόλαση με τον γλαφυρότερο τρόπο που έχει γίνει ποτέ. Μπορεί ο Δάντης να στόχευε στην έξαψη του θρησκευτικού συναισθήματος, προσωπικά όμως βλέπω στην "Κόλαση" του ένα συναρπαστικό έργο φαντασίας και τρόμου παράλληλα, μπροστά στο οποίο ακόμα και οι μεγάλοι λογοτέχνες του φανταστικού οφείλουν να αποτίσουν φόρο τιμής.

Η Κόλαση του Δάντη λοιπόν έχει σχήμα κωνικό και χωρίζεται σε εννιά κύκλους. Στον πρώτο κύκλο της κόλασης καταλήγουν οι αβάπτιστοι και οι παγανιστές, εκείνοι που υπήρξαν άξιοι μεν στη ζωή τους, είχαν όμως την... ατυχία να γεννηθούν πριν την εμφάνιση του χριστιανισμού. Για παράδειγμα οι μεγάλοι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι. Να προσέχατε παιδιά να γεννιόσασταν στην ώρα σας, τι να σας κάνουμε. Τουλάχιστον οι συγκεκριμένοι δε βασανίζονται, περνάνε απλά τον χρόνο τους φιλοσοφώντας γύρω από ένα κάστρο, στον αιώνα τον άπαντα. Θα μπορούσε να είναι και χειρότερα.

Ο δεύτερος κύκλος της κόλασης περιλαμβάνει όσους παρασύρθηκαν από τα πάθη τους. Είναι καταδικασμένοι να στροβιλίζονται αιώνια γύρω από έναν πελώριο ανεμοστρόβιλο, να γίνονται έρμαια μιας τρομακτικής καταιγίδας. Τουλάχιστον δε κινδυνεύουν να αρπάξουν κάποιο κρύωμα.

Ο τρίτος κύκλος περιλαμβάνει τους λαίμαργους. Αυτοί κυλιούνται αιώνια σε μια λάσπη, ενώ παγωμένη βροχή πέφτει ασταμάτητα πάνω τους. Τι την ήθελες εκείνη την παραπανίσια μπριζόλα? Ο τέταρτος κύκλος περιλαμβάνει τους υλιστές, τους φιλοχρήματους και τους σπάταλους. Είναι καταδικασμένοι να κυλούν υπέρογκα σακούλια με βάρη, μπρος πίσω, ασταμάτητα. Στον πέμπτο κύκλο πνίγονται μέσα στα βαλτώδη νερά της Στύγας οι μνησίκακοι και γεμάτοι οργή. Μα γιατί θυμώνετε τόσο ρε παιδιά.

Στη συνέχεια μεταβαίνουμε στην Πολιτεία του Δίτη, όπου καίγονται οι αιρετικοί μέσα σε φλεγόμενους τάφους. Δεν αρκεί να βρίσκεσαι στον τάφο, πρέπει να καίγεται και από πάνω. Ανάμεσα στους αιρετικούς συμπεριλαμβάνονται οι επικούρειοι - πολύ φοβάμαι πως κάπου εκεί, στην συγκεκριμένη Πολιτεία, θα με βρείτε και μένα κάποτε.

Ο έβδομος κύκλος της Κολάσεως περιλαμβάνει τους βίαιους και φρουρός του είναι ο Μινώταυρος. Σε ένα μέρος του κύκλου πνίγονται σε καυτά ποτάμια αίματος όσοι υπήρξαν βίαοι απέναντι σε τρίτους, για παράδειγμα διάφοροι μεγάλοι στρατηλάτες (όπως ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Αττίλας). Σε ένα άλλο μέρος του κύκλου δεσπόζει ένα δάσος που αντηχεί απο τα βογκητά των δέντρων - τα οποία δέντρα είναι οι άνθρωποι που αυτοκτόνησαν, βιαιοπραγώντας απέναντι στον εαυτό τους. Λίγο παραπέρα συναντάει κανείς τους βλάσφημους απέναντι στον Θεό και τους σοδομίτες, οι οποίοι μαστιγώνονται από πύρινες φλόγες που πέφτουν ασταμάτητα πάνω σε μια καυτή έρημο.

Ο όγδοος κύκλος συνιστά ένα πελώριο βάραθρο, εντός του οποίου συμπεριλαμβάνεται πλήθος από πηγάδια. Εδώ θα συναντήσει κανείς τους αποπλανητές γυναικών, οι οποίοι μαστιγώνονται ανελέητα από ορδές δαιμόνων. Να προσέχετε την επόμενη φορά που θα πάτε να κάνετε καμάκι λοιπόν. Παραδίπλα, οι κόλακες είναι βουτηγμένοι στις βρωμιές και στα σκατά (καλά να πάθουν). Οι σιμωνιακοί είναι αναποδογυρισμένοι μέσα στη λάσπη, με τα πόδια πάνω. Οι τοκογλύφοι βουτηγμένη σε πίσσα που κοχλάζει. Οι υποκριτές κουκουλωμένοι με μολυβένιες κάπες. Οι κλέφτες έχουν μεταμορφωθεί σε φίδια. Οι κιβδηλοποιοί σαπίζουν από αρρώστειες και ψείρες.

O ένατος, τελευταίος κύκλος, περιλαμβάνει τους προδότες. Στο επίκεντρο του ο Σατανάς, ο Εωσφόρος, με τρία κεφάλια, ένα μπροστά και δύο στο πλάι, έξι μάτια και έξι φτερά, ο οποίος καταβροχθίζει με τα τρία στόματα του τους προδότες, γεμάτος μίσος και οργή. Ο Δάντης τον αποκαλεί "Βεελζεβούλ", λέξη που έχει την καταγωγή της στον σημιτικό θεό Βαάλ, θεό των ειδωλολατρών. Η λέξη "Ba' al Zebub μεταφράζεται σε "Άρχοντας των Μυγών" (Lord of the Flies), μπορεί όμως να ιδωθεί και ως "Ba' al Zabul" που σημαίνει "Βαάλ ο Πρίγκιπας".

εικονογραφήσεις του Gustave Dore για την "Κόλαση" του Δάντη

Οι μεταμορφώσεις του Διαβόλου



Με τον χριστιανισμό ο Διάβολος είχε μεταμορφωθεί. Δεν ήταν πια εντολοδόχος του Θεού, αλλά ενσάρκωση του απόλυτου Κακού και μέγας Αντίπαλος του. Σκοπός του διαβόλου να παρασύρει τους ανθρώπους στον κόσμο της αμαρτίας. Η αιώνια Μάχη του Καλού με το Κακό είχε πάρει τα ηνία. Ο ίδιος ο διάβολος, στον οποίο δίνονται οι ονομασίες Ψεύτης, Εχθρός και Ασμοδαίος, παρουσιάζεται φριχτός, τερατώδης, άσχημος. Μετά τον 11ο αιώνα ωστόσο θα αποκτήσει τα κλασικά τερατόμορφα χαρακτηριστικά του, τα πόδια του τράγου, τα κέρατα, το γενάκι, τα μακριά νύχια, τα φτερά δράκου ή νυχτερίδας. Όταν ο Δάντης έγραφε την Θεία Κωμωδία είχε ήδη καθιερωθεί ως ένα Τέρας στις συνειδήσεις του κόσμου.

Ήδη όμως από τα χρόνια του πρώιμου Μεσαίωνα χριστιανοί φιλόσοφοι έθεταν το λεγόμενο "Πρόβλημα του Κακού", το οποίο συνοπτικά λέει "αν ο Θεός είναι αγαθός πως γίνεται να επιτρέπει την ύπαρξη του κακού στον κόσμο?". Υπήρξαν λοιπόν εκείνοι που αντιμετώπισαν την Κόλαση και τον Διάβολο ως μέρος του ίδιου Μεγάλου Θεικού Σχεδίου, σαν αναγκαία ψηφιδωτά που απαρτίζουν το αρμονικό Όλο του σύμπαντος. Ωστόσο τέτοιες αντιλήψεις ήταν αρκετά δυσνόητες για τον μέσο κόσμο, για τον οποίο είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία η Διαμάχη του Καλού με το Κακό, με τον Θεό στο ένα άκρο, και τον Σατανά στο άλλο. Πάντα ο απλός λαός προσελκυόταν από εύκολες ερμηνείες που χωρίζουν τον κόσμο σε δύο μισά, τους "δικούς μας" και τους "άλλους", και δε βλέπουν τίποτα κοινό ανάμεσα τους.

"Ο Άγιος Μιχαήλ και ο Δράκος", έργο του Ραφαήλ

Γνωστός εξάλλου είναι και ο μύθος της χριστιανικής παράδοσης πως ο Διάβολος αρχικά υπήρξε ένας από τους αγγέλους του Θεού, μάλιστα από τους ομορφότερους και πιο χαρισματικούς. Ωστόσο εξεγέρθηκε απέναντι στην εξουσία του και τελικά, μαζί με το ένα τρίτο των αγγέλων (που μετατράπηκαν σε δαίμονες), εκδιώχτηκαν από τους Ουρανούς και καταδικάστηκαν στην Κόλαση. Ο έκπτωτος άγγελος. Η συγκεκριμένη αντίληψη σχετικά με τον διάβολο θα γοήτευε τους ποιητές και τους καλλιτέχνες της περιόδου μετά την Αναγέννηση, ιδιαίτερα τους Ρομαντικούς...

Ήδη ο Σαίξπηρ στον "Άμλετ" τονίζει πως ο Σατανάς μπορεί να εμφανιστεί με γοητευτική μορφή, ενώ το κείμενο που έδωσε οριστικά άλλη διάσταση στον διάβολο ήταν ο "Χαμένος Παράδεισος" (1667) του Τζον Μίλτον. Εδώ ο Σατανάς παρουσιάζεται σαν γοητευτικός άγγελος, μαστιζόμενος από αντιφάσεις, ένας επαναστάτης χωρίς αιτία και με πλούσιο εγωισμό, ο οποίος αποκτάει για πρώτη φορά τον ρόλο του πρωταγωνιστή και του οποίου η πτώση αποκτάει τραγικές διαστάσεις.

O Έκπτωτος Άγγελος. Κι άλλες υπέροχες εικονογραφήσεις του Gustave Dore,
βασισμένες στο έργο του Milton

To πνεύμα του Μίλτον ενέπνευσε τους καλλιτέχνες που θα ακολουθούσαν τους επόμενους αιώνες - μια περίοδο που καθεστώτα έπεφταν, θεσμοί αιώνων (όπως η Εκκλησία και ο κυρίαρχος της ρόλος) κατέρρεαν, ενώ ο φεουδαρχισμός παραχωρούσε την κυρίαρχη θέση του στην αναδυόμενη αστική τάξη. Στο μεταξύ ο προτεσταντισμός είχε κλονίσει την χριστιανική παράδοση, ενώ ο ίδιος ο Λούθηρος ταύτιζε τον Σατανά με τον Πάπα της Ρώμης.

Το έργο του William Blake "The Marriage of Heaven and Hell" (1790-93) θα επανέφερε το πνεύμα εξέγερσης του Milton. Η Κόλαση του Blake δεν είναι ο τόπος βασανιστηρίων που περιγράφουν τόσοι και τόσοι χριστιανοί, αλλά μια πηγή διονυσιακής, απελευθερωτικής ενέργειας, η οποία έρχεται σε αντίθεση με το πνεύμα καταπίεσης που επικρατεί στον Παράδεισο.

άγαλμα του Lucifer του 19ου αιώνα, από τον Βέλγο γλύπτη
Guillaume  Geefs

Γνωστός από τα χρόνια του Μεσαίωνα ήταν ο γερμανικός μύθος του Φάουστ, ο οποίος πούλησε την ψυχή του στον διάβολο με αντάλλαγμα ατελείωτη γνώση και άφθονες υλικές απολαύσεις. Και ενώ ο διάβολος που εμφανίζεται στο "Dr. Faustus" του Κρίστοφερ Μάρλοου (1604) παραπέμπει στις τερατόμορφες απεικονίσεις του διαβόλου του Μεσαίωνα, ο Μεφιστοφελής στο "Faust" του Γκαίτε (1808) λαμβάνει μια γοητευτική, ανθρώπινη όψη, ικανή να παρασύρει τον ήρωα του έργου στην ανόσια συμφωνία του...

Σταδιακά λοιπόν ο τερατόμορφος, κερασφόρος και άσχημος διάβολος θα έδινε τη θέση του σε έναν άλλο, ικανό να αποκτά μια περισσότερο κοσμική μορφή. Δεν ήταν λίγοι οι λογοτέχνες στον 19ο και στον 20ο αιώνα που συμπεριέλαβαν σχετικές εκδοχές του Σατανά στα έργα τους, για παράδειγμα ο Ντοστογιέφσκυ στους "Αδερφούς Καραμαζώφ" (ο διάβολος εμφανίζεται σαν παρωχημένος, καλοντυμένος τζέντλεμαν με κοστούμι και μυτερό γενάκι), ή ο Τόμας Μαν στον "Δόκτωρ Φαούστους" (ο διάβολος με τη μορφή κοντού άντρα με σπορ κασκέτο, κοκκινωπά μαλλιά και πρόσωπο, καρό σακάκι, άσεμνα στενό παντελόνι και κίτρινα παπούτσια!).

Από τον Διάβολο ως Τέρας του Μεσαίωνα στον εξιδανικευμένο και γοητευτικό Έκπτωτο Άγγελο του Μίλτον, και από εκεί στον καθημερινό ανθρωπάκο των λογοτεχνών του 19ου και 20ου αιώνα, οι μεταμορφώσεις του Διαβόλου βαδίζουν αρμονικά με τις μεταμορφώσεις της ανθρωπινης σκέψης.

"Μεφιστοφελής Ιπτάμενος", έργο του Delacroix,
εικονογράφηση για τον "Φάουστ" του Γκαίτε, 1828

Ιερώνυμος Μπος - Φρανθίσκο Γκόγια



Αξίζει να αναφερθούμε ξεχωριστά στο έργο των δύο μεγάλων αυτών ζωγράφων, οι οποίοι θα λεγε κανείς είχαν αντικρίσει με τα ίδια τους τα μάτια την Κόλαση και όλους τους δαίμονες της. Ο Ιερώνυμος Μπος ήταν υπερβολικά μπροστά για την εποχή του. Σε έργα όμως το "Τρίπτυχο των Πειρασμών του Αγίου Αντωνίου" και ο "Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων" μας έδωσε μοναδικές για τα δεδομένα της εποχής (βρισκόμαστε στην Ολλανδία της Αναγέννησης) εικόνες μιας Κόλασης εντελώς διαφορετικής από οτιδήποτε είχε απεικονιστεί ως τότε.

Τα πλάσματα που την περιδιαβαίνουν δεν είναι οι συνηθισμένοι δαίμονες που βλέπουμε σε έργα άλλων ζωγράφων, αλλά τερατώδη υβρίδια ζώων σαν εκείνα που συναντούμε στον κόσμο μας, και πλάσματα που είναι δύσκολο να προσδιορίσει κάποιος με λόγια - σίγουρα από τα συναρπαστικότερα που γέννησε ποτέ η ανθρώπινη φαντασία. Δεν είναι τυχαία η επιρροή του Μπος στην τέχνη του 20ου αιώνα, ιδιαίτερα σε κινήματα όπως του σουρρεαλισμού. Τα έργα του συνιστούν ματιές σε έναν ονειρικό, μαγικό κόσμο, που εύκολα όμως μπορεί να μεταβληθεί στο αντίθετο του, παρέχοντας μας νύξεις για την ίδια την μοίρα της ανθρώπινης ματαιοδοξίας...

λεπτομέρειες από το έργο του Bosch

Και αν στα έργα του Μπος συναντούμε ακόμα ένα στοιχείο που θα το χαρακτήριζε κανείς "ονειρικό", δε μπορούμε να πούμε το ίδιο για τους πίνακες και τα χαρακτικά του ισπανού Φρανθίσκο Γκόγια, ο οποίος έζησε στην καρδιά του κινήματος του Ρομαντισμού. Τα έργα του Γκόγια ξεχειλίζουν από εφιαλτικές, ζωόμορφες και δαιμονικές υπάρξεις, οι οποίες μπορούν να φανούν κωμικές και τρομακτικές ταυτόχρονα. Ο ίδιος ο Γκόγια βασανιζόταν από εφιάλτες, ένα μέρος των οποίων το απεικόνισε στα έργα του, παρέχοντας μας μια ματιά στον σκοτεινό του κόσμο...

Μάγισσες, κερασφόροι θεοί, τελετές μαύρης μαγείας, αλλά και άφθονες ακατανόητες,
εφιαλτικές εικόνες, τα συναντούμε όλα στο πλούσιο έργο του Goya

Πάρε Τηλέφωνο τον Κερατά


Η παράδοση θέλει ο διάολος να έχει κέρατα. Συχνά και πόδια τράγου, γούνα, τρίχωμα ζώου, μουσούδι, ουρά, εν ολίγοις να είναι ο ίδιος μια τραγόμορφη φιγούρα. Τι φταίνε οι καημένοι οι τράγοι και έχουν συνδεθεί τόσο με τον σατανάκο όμως? Και τι σχέση έχει με όλα αυτά ο έρμος ο κερατάς?

Από το Museum of Witchcraft, Boscastle, Cornwall

Στην πραγματικότητα ο κερασφόρος θεός απλώνει βαθιά τις ρίζες του στην παράδοση των πολιτισμών, όντας συνδεδεμένος με τη φύση και την λατρεία της γονιμότητας. Συνιστά το αρσενικό αντίστοιχο της θηλυκής Μητέρας Θεάς, που συναντούμε σε όλους τους πρώιμους πολιτισμούς, καθώς και για χιλιάδες χρόνια στην προ-πολιτισμική περίοδο... Οι παγανιστικές θρησκείες τονίζουν τον ζωοποιό του ρόλο, την μετακίνηση του από αυτόν στον κάτω κόσμο και πίσω πάλι, αντίστοιχα με τον αέναο κύκλο των εποχών, τον θάνατο και την αναγέννηση της φύσης, τη ζωοδότρα δύναμη που συμβολίζει, μια αρχέγονη πηγή ζωής. Στα αρχαιοελληνικά βουνά της Αρκαδίας, βυθισμένα στο μυστήριο, με τις παρυφές τους να γίνονται ένα με τα σύννεφα και τον κόσμο των θεών, μπορούσε να συναντήσει κανείς τον Πάνα, αιώνιο εραστή και επιβήτορα, φίλο με τις νύμφες, ο οποίος ζούσε τη ζωή του χοροπηδώντας ξέφρενα στα δάση, κάνοντας έρωτα και παίζοντας με τον μαγικό του αυλό. Όπως πρέπει να ζει ένας θεός εν ολίγοις.

"έλα βρε συ Αφροδίτη, πάρε λίγο το χεράκι σου από κει,
μισό λεπτό μόνο"

Η παράδοση του κερασφόρου θεού συναντάται συχνά στον αρχαίο κόσμο. Στην κέλτικη μυθολογία ο αντίστοιχος αρσενικός θεός της γονιμότητας ονομάζεται Κερνούνος και φέρει κέρατα ελαφιού. Στον μινωικό πολιτισμό είναι γνωστή η λατρεία του ταύρου (και ο μύθος με τον Μινώταυρο). Σε γενικές γραμμές ο κερασφόρος θεός συμβολίζει την αρχέγονη δύναμη της φύσης και του έρωτα, αν και υπάρχουν στιγμές που μπορεί να γίνει σκοτεινός και ανεξέλεγκτος - όπως η φύση η ίδια.

Πως κατέξηξε ο... συμπαθέστατος κερασφόρος θεός να παραχωρήσει ουκ ολίγα χαρακτηριστικά του στην παράδοση του Διαβόλου? Πως κατέληξαν οι τράγοι και τα κέρατα να συνδέονται με τις τελετές μαύρης μαγείας, τις μάγισσες, και τα εξώφυλλα των black metal δίσκων? Δε νομίζω πως χρειάζεται IQ Άινσταιν για να καταλάβει κανείς. Αρκεί να ρίξει μια ματιά στην ιστορία των θρησκειών και στο πέρασμα από τις παγανιστικές θρησκείες στον χριστιανισμό. Ήδη από την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης οι Ιουδαίοι βάπτιζαν "ειδωλολάτρες" πιστούς πολυθειστικών θρησκειών, όπως τους πιστούς του Βα'αλ ας πούμε στις ακτές της Φοινίκης και στην Χαναάν. Ο Βα'αλ, από τον οποίο, όπως είδαμε πάνω, προήλθε αργότερα το όνομα "Βεελζεβούλ". Οι ειδωλολατρικές θρησκείες άρχισαν σταδιακά να εξαλείφονται, κατά τα πρώτα χρόνια του Μεσαίωνα, και όσο ο χριστιανισμός έπαιρνε το πάνω χέρι και μετατρεπόταν στην επίσημη θρησκεία του κόσμου, τόσο αποκτούσαν αρνητική σημασία οι αντίπαλες θεότητες. Σταδιακά οι κερασφόροι θεοί, με την άκρατη σεξουαλικότητα και την χαώδη φύση τους, έφτασαν να συνδέονται με δαιμονικές δυνάμεις. Ήταν ζήτημα χρόνου οι δαίμονες να παραχωρήσουν τη θέση τους στον Σατανά τον ίδιο.

Και ο κερατάς? Ο άνθρωπος που, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο, συμβολίζει την κρίση των σύγχρονων σχέσεων? Ο άνθρωπος που θα μπορούσαμε να ταυτίσουμε με τον τωρινό homo universalis? Keratus keratus est universal. Τι συμβαίνει με την πάρτη του? Πρόκειται για το εκδικητικό πνεύμα του Πάνα, ο οποίος επανήλθε δριμύτερος, θέλοντας να αποδείξει στον κόσμο πως όσο καταπιέζεις το αρχέγονο σεξουαλικό πνεύμα, τόσο εκείνο θα σου τη φέρει στο τέλος? Συνδέεται μήπως με τον τράγο, ο οποίος ως γνωστόν έχει ιδιαίτερα ζωηρή σεξουαλική συμπεριφορά? Μήπως έχει κάποια σχέση με τα αρσενικά ελάφια που μονομαχούν με τα κέρατα τους, για να κατακτήσουν την εκλεκτή της καρδιάς τους? Και γιατί ο Δίας είχε μετατραπεί σε ταύρο για να κλέψει την Ευρώπη και να τη μεταφέρει στην Ασία, κάνοντας τη δική του? (συμβολίζοντας έτσι τον ερχομό του πολιτισμού από την Μέση Ανατολή στην Ελλάδα).

Η απάντηση βρίσκεται κάπου εκεί, στα βουνά της Αρκαδίας...

"Εεε, που πάς, έλα εδώ! Δώσε μου τουλάχιστον το τηλέφωνο σου! (ή το facebook)"

Ο Διάβολος στην σύγχρονη Κουλτούρα



Θυμάστε πόσο... της μόδας είχαν γίνει οι σατανιστές κάπου εκεί, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '90? Με όλη αυτή την φιλολογία γύρω από τα... ανάποδα μηνύματα στα τραγούδια και τα γνωστά? Σκεφτείτε πόση πέραση έχουν ταινίες με θέμα τους διαόλια και τριβόλια. Για να μην αναφερθώ στην ροκ και μέταλ μουσική, "η μουσική του διαβόλου" ως γνωστόν. Με το γνωστό σήμα με τα κερατάκια.

Η αλήθεια είναι πως ο διάβολος πουλάει. Το κατάλαβαν από νωρίς αυτό οι διαφημιστές, ήδη από τις απαρχές της σύγχρονης διαφήμισης, με την μορφή αφίσας, και το εκμεταλλεύτηκαν δεόντως. Ξεχειλίζουν από τον 19ο αιώνα ήδη οι απεικονίσεις του διαβόλου σε ουκ ολίγα ευφάνταστα διαφημιστικά φυλλάδια, ενώ σταδιακά ο διάολος θα έκανε ακόμα πιο αισθητή την εμφάνιση του, χώνοντας την ουρά του στα μουσικά και κινηματογραφικά δρώμενα των καιρών.

H μουσική του 20ου αιώνα, εκείνη που ξεπήδησε αρχικά από τα κατώτερα λαικά στρώματα, έμελε επίσης να συνδεθεί με τον διάβολο. Τόσο η jazz όσο και τα blues αμφότερα θεωρούνταν από πλήθος κόσμου ως "μουσικές του διαβόλου", κατά τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης τους, γύρω στην δεκαετία του '20. Να είναι τυχαίο πως είχαν επίσης συνδεθεί με τις "παρηκμασμένες" και "επικίνδυνες για τα ήθη" μουσικές των μαύρων, που ωθούσαν σε ξέφρενο χορό τον κόσμο, εκφόρτιζαν άγριες σεξουαλικές διαθέσεις, και έτειναν να ισοπεδώσουν τις διαφορές ανάμεσα στις φυλές, εξισώνοντας τες, φανερώνοντας πως όλοι είναι ίσοι?

Πως να μη θεωρηθούν μετά οι μουσικές αυτές ως διαβολικές.

Σε κάποια φάση η τζαζ και τα blues έχασαν τα φώτα της δημοσιότητας και τη θέση τους απέσπασε η δαιμονική rock μουσική. Πλέον οι καλλιτέχνες δε δίσταζαν να επικαλεστούν τον ίδιο τον διάβολο στα τραγούδια τους - ως γνωστόν ο βελζεβούλης είναι τρελό party animal, ή πιο σωστά, party beast.  Αξίζει να παραθέσουμε ορισμένα αποσπάσματα από ένα παλιό βιβλίο που είχε εκδοθεί με θέμα του τον σατανισμό στη ροκ μουσική. Για παράδειγμα ένα απόσπασμα το οποίο χρησιμοποιεί εμβριθείς μουσικές γνώσεις για να εμβαθύνει στα "παρακλάδια της ροκ" (τα σχόλια στην παρένθεση δικά μου):

Παρακλάδια της ροκ:

H ρέγγε. Είναι αμερικάνικο είδος και θυμίζει γεωργό που χτυπά άδειους ντενεκέδες για να φύγουν τα πουλιά από τα σπαρτά του. (με τον Bob Marley να συνιστά γνωστή φιγούρα-σκιάχτρο για να απομακρύνει τα κοράκια).

Η ραπ. Πολύ άτεχνο, αφρικανικό είδος, που σε μεταφέρει στη χώρα των Ζουλού και της ζούγκλας. (ο μαύρος, ο αράπης, ο σκύλος, ταμ ταμ ταμ, ταμ ταμ ταααμ).

Η χέβυ μέταλ. Έχει εισχωρήσει βαθιά στην μαγεία και στον σατανισμό. (πολύ αργά για να σώσετε την ψυχή σας χεβυμεταλλάδες μου, και αν θέλετε να ξέρετε, στην κόλαση δεν θα παίζει νότα χέβυ μέταλ, για να υποφέρετε ακόμα περισσότερο).

Η ψυχεδέλεια. Λέγεται έτσι γιατί βγαίνει μέσα από την ψυχή των τραγουδιστών μέσα από μια γερή δόση LSD που είναι ναρκωτικό παραισθησιογόνο.

Η θραζ μέταλ που είναι ένα είδος χέβυ μέταλ. Θραζ σημαίνει σκουπίδια. (μην αποθραζύνεσαι εσύ)

Η μουσική ροκ γενικά είναι ένα ηχητικό πανδαιμόνιο από νότες, υστερικές τσιρίδες, άναρθρες κραυγές, ουρλιαχτά. Είναι χωρίς αξία, άξεστη και βρώμικη. Άλλωστε η ίδια λέξη ροκ σημαίνει πορνεία. (και σας το λεγα βρε μεταλλάδες μου, μη φοβάστε να κάνετε μπάνιο, το νερό ΔΕΝ σκουριάζει το μέταλλο σας - όσο αφορά την πορνεία, είναι γνωστό πως ροκ σημαίνει πορνεία, και εναλλακτικό όνομα για τον ροκά είναι "πόρνος").

"Ασμoδέος, Βαλαάμ και Ασταρώθ", του Felix Labisse, 1975

Δυστυχώς το παιχνίδι είναι χαμένο. Όλα τα κακά του κόσμου προέρχονται από την ύπουλη σύγχρονη διείσδυση του διαβόλου στην μουσική, στα βιβλία, στις ταινίες της εποχής μας. Και από την άθεη Αριστερά φυσικά, να μη ξεχνιόμαστε. Γιατί ως γνωστόν ο Θεός είναι άκρως πολιτικοποιημένος και στηρίζει τα πατριωτικά και δεξιά κόμματα κάθε χώρας. Πως γίνεται ο ίδιος θεός να υποστηρίζει το εκάστοτε εθνικιστικό/πατριωτικό/δεξιό κόμμα κάθε χώρας, το οποίο φυσικά αντιστρατεύεται και αντιμετωπίζει ως εχθρό κάθε ξενικό στοιχείο και κάθε άλλη χώρα-αντίπαλο, είναι απορίας άξιο βέβαια. Ουσιαστικά δεν υπάρχει ένας θεός, αλλά πολλοί, όσοι και κράτη, και ο κάθε ένας στηρίζει τους "δικούς του" και μισεί τους ξένους. Ο δικός μας θεός είναι καλύτερος από τον δικό σας, γιατί εμείς είμαστε οι εκλεκτοί του.

Ο εθνικισμός επαναφέρει τον πολυθεισμό στην πίστη. Ο Θεός είναι πατριώτης.


Επίλογος


Και όσο η... ανθρώπινη βλακεία συνεχίζει να πορεύεται στον δρόμο της δόξας, εμείς θα βρίσκουμε συναρπαστική την πορεία του διαβόλου μέσα από τις τέχνες, το πέρασμα του ανάμεσα σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, τη διαφορετική σημασία που έχει αποκτήσει σε κάθε μία από αυτές, την διαλεκτική του κίνηση, καταμεσής των υφάλων της ανθρώπινης σκέψης. Η ιστορία του διαβόλου, όπως η ιστορία του θεού, όπως η ιστορία των θρησκείων, είναι η ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.

"Baphomet", έργο του H.R. Giger

Και όπως έλεγε από τα αρχαία χρόνια ο Ξενοφάνης, "αν τα άλογα είχαν χέρια και αν τα βόδια είχαν χέρια και μπορούσαν να ζωγραφίσουν, οι θεοί των αλόγων θα έμοιαζαν με άλογα και οι θεοί των βοδιών θα έμοιαζαν με βόδια". 

Στο περίφημο (και πολύ αγαπημένο μου) κόμικ του Neil Gaiman "Sandman", o Σατανάς αποτελεί ένας από τους βασικούς χαρακτήρες του. Ο "Lucifer" εδώ έχει τη μορφή του "έκπτωτου αγγέλου", ξεπεσμένου φύλακα της Κόλασης, Άρχοντας του Κάτω Κόσμου, ο οποίος κάποια στιγμή... βαρέθηκε και αποφάσισε να δηλώσει την παραίτηση του. Σε ένα σημείο της ιστορίας δηλώνει με αποφασιστικότητα στον Sandman πως οι άνθρωποι επικαλούνται αυτόν, ότι τάχα ευθύνεται για τα κακά του κόσμου, όταν στην ουσία επιθυμούν να αποποιηθούν την ευθύνη για τις πράξεις τους...

Στο μεταξύ πλήθος συγγραφέων από τον χώρο της φανταστικής λογοτεχνίας και του τρόμου έχουν συμπεριλάβει ουκ ολίγες εκδοχές του "Απόλυτου Κακού" στις ιστορίες τους. Από τις καταχθόνιες θεότητες του Lovecraft, στον Morgoth του Tolkien (η ιστορία του οποίου παρουσιάζει άφθονες ομοιότητες με εκείνη του Σατανά της Βίβλου), μέχρι το μυστήριο "Αυτό" του Stephen King, το οποίο ενεδρεύει βαθιά μέσα στο ασυνείδητο του καθένα. 

Είναι λοιπόν ο διάβολος (όπως αντίστοιχα και ο θεός) μια βαθύτερη έκφραση όσων κρύβουμε μέσα μας? Στο μεταξύ συγγραφείς όπως ο Michael Moorcock θα προτιμήσουν στη θέση της αιώνιας διαμάχης "Καλό εναντίον Κακού" να τοποθετήσουν την διαμάχη του "Νόμου" με το "Χάος", τονίζοντας πως η επικράτηση τόσο της μίας, όσο και της άλλης όψης, μπορεί να αποβεί καταστροφική. Και εδώ θυμόμαστε τον Νίτσε που μας μιλούσε για την ανθρώπινη τραγωδία και την θεμελιώδη αντίθεση του Απολλώνιου με το Διονυσιακό στοιχείο, καθώς και την συμπληρωματικότητα τους... 

O Al Pacino, από το "Devil's Advocate"

Θα μπορούσαμε να το πάμε ακόμα πιο μακριά, ως την Άπω Ανατολή, και να φέρουμε κατά νου το Γιν και το Γιανγκ, τα οποία δεν ενέχουν πια τις έννοιες του "καλού" και του "κακού", όσο των βασικών αντιθέσεων της φύσης, η οποία κινείται μέσα από την αέναη μεταστροφή τους, το ένα δίπλα στο άλλο, το ένα μέσα στο άλλο, ενώ αυτά μεταμορφώνονται στο αντίθετο τους...

Από τις ωραιότερες απεικονίσεις του διαβόλου σε φιλμ, όλων των εποχών,
ο εκπληκτικός διάβολος από την καλτ ταινία φαντασίας
της δεκαετίας του '80, "Legend", του Ridley Scott

Σε έναν ζωγραφικό πίνακα οι αντιθέσεις εξυπηρετούν για να αναδείξουν τη μεγαλοπρέπεια του συνόλου. Οι μαύροι τόνοι είναι απαραίτητοι προκειμένου να δημιουργηθεί η αίσθηση του βάθους, να δοθεί όγκος στο έργο, να αποκτήσει ζωή, ερχόμενο σε αντίθεση με τους φωτεινούς τόνους. Το ένα εξυπηρετεί το άλλο και δεν θα μπορούσε να υπάρχει χωρίς αυτό.

Κλείνω κάπως έτσι λοιπόν. Χάρηκα το ταξίδι μας και ελπίζω να το χαρήκατε και σεις! Να περνάτε καλά και... να προσέχετε. O διάβολος παίρνει πολλές μορφές - ίσως να αποκτά και τη μορφή ενός... αθώου φονικού κουνελιού. Μπουα-χαχαχαχαχα!!!!