Η παλιά Αθήνα μέσα από τη ζωγραφική του Παύλου Μαθιόπουλου

Ελάχιστοι πίνακες στην ιστορία της νεοελληνικής ζωγραφικής κατορθώνουν να μεταδώσουν τόσο πειστικά τη διάθεση, τον αέρα και το άρωμα της εποχής τους... Τα πανέμορφα έργα του Παύλου Μαθιόπουλου απεικονίζουν το αθηναϊκό κέντρο, στο μεταίχμιο δύο αιώνων... Η χρονολογία δημιουργίας τους καλύπτει τα τελευταία χρόνια του 19ου και τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα.

Ο Μαθιόπουλος υπήρξε μαθητής του Νικηφόρου Λύτρα και ήταν επηρεασμένος σε μεγάλο βαθμό από το κίνημα του Ιμπρεσιονισμού. Η επιρροή του τελευταίου γίνεται εμφανής στην ατμοσφαιρική αίσθηση που μεταδίδουν οι πίνακες, στα απαλά τους χρώματα, στις σκόρπιες πινελιές τους, στην πιστή απόδοση των καιρικών φαινομένων και της ώρας, στο παιχνίδι του φωτός πάνω στα αντικείμενα, στη βαθιά ταξιδιάρική τους διάθεση...

Κοιτώντας τους πίνακες νιώθεις σχεδόν να χάνεσαι στα βάθη του χρόνου. Γίνεσαι ένα με τους καλοντυμένους αστούς που επιδίδονται στον καθημερινό περίπατό τους – μια κοινωνική τάξη που ο αριθμός της ακόμα ήταν περιορισμένος στη χώρα μας τον καιρό εκείνον. Φλερτάρεις με το βλέμμα σου – διακριτικά πάντα, μη τυχόν σε παρεξηγήσουν – τις ενδεδυμένες στις φανταχτερές τους φορεσιές γυναίκες (οι οποίες πάντα συνοδεύονται) και αγναντεύεις τον άδειο ακόμα και νωπό απ’ τη βροχή δρόμο της Βασιλίσσης Σοφίας ή της Πανεπιστημίου.

Οι φανοστάτες γύρω σου αναμμένοι. Είναι η ώρα του δειλινού, η ώρα της καθημερινής εξόδου, της βόλτας, της γνωριμίας, των κοσμοπλημμυρισμένων καφενέδων και των μυρωδάτων ζαχαροπλαστείων. Ο κόσμος κάνει τη βόλτα του, περνά από τα καταστήματα, αγναντεύει τις βιτρίνες, μα δεν αγοράζει απαραίτητα κάτι – λίγοι διαθέτουν την πολυτέλεια να ξοδέψουν χρήματα, ο αέρας της πτώχευσης είναι νωπός ακόμα. Αρκούνται, ωστόσο, στη χαρά της βόλτας.

Το ζεστό, ηλεκτρικό φως πλημμυρίζει το δρόμο – ο ηλεκτρισμός, μια πολύ πρόσφατη εφεύρεση, κάνει τη νύχτα μέρα. Στον κόσμο της Αθήνας η νέα αυτή εφεύρεση έδινε την αίσθηση πως η χώρα εκσυγχρονίζεται, πως μετατρέπεται σταδιακά σε ένα μικρό Παρίσι. Σε όσους πάλι έρχονταν από την επαρχία, φάνταζε σαν θαύμα. Η Πανεπιστημίου, η Σταδίου, το τότε κέντρο... υπήρξαν η δική τους Μονμάρτρη.

***

Πάνω απ' όλα όμως το στοιχείο που ξεχωρίζει στους πίνακες είναι ο δρόμος. Η δεντροφυτεμένη τότε πλατεία Κοραή, το γραφικό Ζάππειο, οι πύλες του Αδριανού – στον πλακόστρωτο δρόμο των οποίων αντηχεί ο γαλήνιος καλπασμός από τα άλογα. Η λεωφόρος Πανεπιστημίου ήταν άδεια εντελώς από αμάξια, από κίνηση, από κυκλοφοριακή συμφόρηση, από άγχος και βιαστικούς ανθρώπους που γυρνούν απ' τις δουλειές... Ίσα που διακρίνεται στο βάθος ένα τραμ. Η συντριπτική πλειοψηφία των τραμ τον καιρό εκείνο ήταν ακόμα ιπποκίνητα... 

Το πρώτο αυτοκίνητο έκανε την εμφάνιςή του στους δρόμους της Αθήνας το 1897. Σύμφωνα με τον Γ. Χατζηδάκη ["Ε", αριθ.333] ήταν ένα επιβατικό "Γκάρντνερ" 14 θέσεων, το οποίο έκανε απίστευτο θόρυβο και ενοχλούσε τους περαστικούς... Καταπολεμήθηκε μάλιστα από τους αμαξάδες, οι οποίοι θεωρούσαν πως τους... έπαιρνε τη δουλειά.

Εν έτει 1899, ο κόσμος είδε το αυτοκίνητο του Κώστα Χρηστομάνου, το οποίο ξεκινούσε μεν, μα δεν ήταν ικανό να... σταματήσει εύκολα (!), ενώ το 1901 εμφανίστηκε και το πρώτο ταξί – γεγονός που συζητήθηκε ιδιαίτερα.

***

Και τα χρόνια θα περνούσαν... Και τα πράγματα θα άλλαζαν ραγδαία... Και η σύντομη εκείνη, εγχώρια Μπελ Επόκ, θα αποτυπωνόταν σε πινελιές και χρώμα πάνω στον καμβά, σε έργα σαν αυτά του Παύλου Μαθιόπουλου. Έργα που μας θυμίζουν μια εποχή που χάθηκε.

Μα στην καθημερινή ζωή και τις ανθρώπινες φιγούρες της εποχής εκείνης, πέρα από τις εμφανείς διαφορές, δεν είναι λίγα και τα κοινά που μπορούμε να εντοπίσουμε με τους σύγχρονους καιρούς... μα και με τα χρόνια που μέλλει να έρθουν. Θα τα βρεις στους περαστικούς που χαζεύουν τις κοπέλες· στη θέα των βιτρίνων· στη γεύση του απογευματινού ροφήματος· στη χαρά της καθημερινής εξόδου· στην αναζήτηση μιας ανακουφιστικής σκιάς από τον ήλιο· στην απόδραση, παροδικά έστω, από τις έγνοιες – μια απόδραση που η τέχνη γνωρίζει να παρέχει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Τότε, τώρα – παντού και πάντα.

© Παρουσίαση-Κείμενο: το φονικό κουνέλι, Δεκ.14/Ιούλ.18