Ευρωεκλογές, τα Αίτια του Νεοφασισμού και το Μέλλον της Αριστεράς

Richard Oelze_Die Erwartung (Expectation)

Πριν λίγες μόνο μέρες κατέθετα εδώ στο Blog τα συναισθήματα που μου γέννησε μία απολαυστική, μες στην απλότητα της, βόλτα μου στο Μοναστηράκι... Αισθανόμουν πως έχανα για λίγο την επαφή με το παρόν, τις εξελίξεις, τα γεγονότα που τρέχουν, την καθημερινότητα, τις υποχρεώσεις της, τον χρόνο τον ίδιο που περνάει. Η ανάρτηση έμεινε μόλις 20 ώρες πρωτοσέλιδη - νομίζω συνιστά ρεκόρ για μένα προσωπικά, καθώς τείνω να αφήνω τις αναρτήσεις αρκετές μέρες συνήθως, να μεστώσουν, να ωριμάσουν, μέχρι να προχωρήσω στη συγγραφή νέου κειμένου...

Μα την επόμενη μόλις μέρα ήταν οι Ευρωεκλογές. Κάτι με πίεζε να γράψω πάλι. Και σήμερα, στο πέρας των αποτελεσμάτων, νιώθω την ανάγκη να προβώ σε έναν σχολιασμό των εξελίξεων... Να κάνω μια πολιτική ανάρτηση. Το παρόν με τραβάει, αισθάνομαι τα πόδια μου (που θέλουν να φύγουν, να πάνε σ' έναν τόπο πέρα από τα γεγονότα, πέρα από υποχρεώσεις, πέρα από το ανελέητο παρόν) να βυθίζονται για τα καλά στο έδαφος, στο χώμα. Στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα ξανά. Και το βλέμμα μου στρέφεται προς τα κάτω, γύρω μου, ανοίγω πάλι το παράθυρο και κοιτάζω έξω. Βλέπω μαυρίλα, σκοτεινιά, ακούω φωνές που βγάζουν ήχους ακατανόητους, ανορθολογικούς, βλέπω πρόσωπα παραμορφωμένα σα μάσκες που λιώνουν στη φωτιά. Ενοχλούμαι - φύγε, φύγε, κλείσε το παράθυρο! ακούω μια φωνή. Μα δε μπορώ να στρέψω το βλέμμα μου πιο πέρα. 

Αυτός είναι ο κόσμος που ζούμε, σε τελική ανάλυση - και είμαστε όλοι μέρος του. Και, για δες, καθώς απλώνω το βλέμμα μου, παρατηρώ κόσμο που ψάχνεται, αναζητεί... κόσμο με χαμόγελο και μάτια καθαρά. Κόσμο που κοιτάζει γύρω του σαν εξερευνητής, όχι σα διωκώμενος. Ναι, πανάθεμα σας, δεν είναι όλα μαύρα γύρω μας. Όχι ακόμα.

Και αν τα αποτελέσματα των Ευρωεκλογών μας άφησαν μια δυσάρεστη γεύση, υπήρξαν και κάποια θετικά μηνύματα. Ας μιλήσουμε λοιπόν, περισσότερο αναλυτικά για όσα έγιναν και ας προσπαθήσουμε να οριοθετήσουμε τις εξελίξεις... Θα ξεκινήσουμε κάνοντας μια ιστορική αναδρομή.

Art by George Grosz

Το γκρίζο σύννεφο της Ακροδεξιάς - Μια σύντομη ιστορική αναδρομή της μετανάστευσης και της ξενοφοβίας

Θυμάμαι έναν χαρακτηριστικό πίνακα του Ρίχαρντ Έλτσε με τίτλο "η Αναμονή" (Die Erwartung) - τον βλέπουμε στην αρχή του κειμένου. Ο πίνακας αποτύπωνε με τέλειο τρόπο το αναδυόμενο κλίμα ανησυχίας και ανασφάλειας που εξαπλώθηκε σα νέφος κατά τη διάρκεια της Δεκαετίας του 30 - ένα νέφος που συμπυκνώθηκε, τελικά, στην πύρινη λάβα του πολέμου. 

Θα μπορούσαμε να αναδιαμορφώσουμε τους ανθρώπους του πίνακα. Αντί για τα παραδοσιακά καπέλα και κοστούμια θα μπορούσαν να είναι ντυμένοι σε t-shirts και να κρατάνε κινητά τηλέφωνα... Μα ο ουρανός, τότε και τώρα, θα έμοιαζε ίδιος.

Υπάρχει κόσμος που παρομοιάζει την εποχή μας με εκείνη των χρόνων του 30... Η οικονομική κρίση ασφαλώς συνιστά τον βασικό κοινό άξονα ανάμεσα στις εποχές, μα και η άνοδος του ακροδεξιού και ρατσιστικού στοιχείου, που έφτασε να κατα(κ)λύσει την Ευρώπη. Τα αποτελέσματα των Ευρωεκλογών, εν έτει 2014, δυστυχώς επιβεβαιώνουν μια τάση που είχε αρχίσει εδώ και χρόνια και η οποία δε θα έπρεπε να μας κάνει τόση εντύπωση, δεδομένων των τωρινών οικονομικών συνθηκών.

Στον πυρήνα της προβληματικής μας χρειάζεται να θέσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση - την πραγματικότητα της, μα και την ιδεαλιστική της διάσταση.

Το πέρας του πολέμου και της καταστροφής γέννησαν, σα προστατευτική δικλείδα (τόσο απέναντι στο ενδεχόμενο ενός νέου πολέμου, όσο και απέναντι στην αναδυόμενη τότε δύναμη της ΕΣΣΔ και των δορυφόρων της) και μοντέλο ανάπτυξης, την ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης. Στο επίκεντρο της θα στέκονταν οι δύο εκείνες χώρες που βρέθηκαν στον μεγαλύτερο ανταγωνισμό τις περασμένες δεκαετίες και συνιστούσαν τους σημαντικότερους άξονες αποσταθεροποίησης: Η Γερμανία και η Γαλλία. 

Οι δεκαετίες που ακολούθησαν, με εξαίρεση ένα διάστημα κρίσης στα χρόνια του 70, υπήρξαν δεκαετίες ραγδαίας ανάπτυξης και αυξανόμενης ευημερίας - παραπλανητικής ενδεχομένως, μα υπαρκτής συγκριτικά με πριν. Η ακροδεξιά ήταν συνήθως ενσωματωμένη με "ήπιο πρόσωπο" στις δεξιές και συντηρητικές παρατάξεις των χωρών - στη χώρα μας το ίδιο. Η μετανάστευση προς τις περισσότερο αναπτυγμένες χώρες υπήρξε ένα από τα χαρακτηριστικά των καιρών - αρκεί να θυμηθούμε το πλήθος των Ελλήνων που κατέφυγαν στη Γερμανία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 60, παρέα με Ιταλούς, Ισπανούς και Τούρκους. Η κατάρρευση των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών στις χώρες του Τρίτου Κόσμου επέφερε με τη σειρά της νέα κύματα μετανάστευσης: Άνθρωποι από την Αφρική, την Αλγερία, την Ινδία και αλλού, προσέρχονταν μαζικά στις χώρες που υπήρξαν υπεύθυνες οι ίδιες για την κατάσταση τους: Στη Γαλλία, την Αγγλία, την Ολλανδία και στα λοιπά ευρωπαϊκά κράτη. 

Τα πλήθη των μεταναστών ενσωματώθηκαν στη κουλτούρα των λαών της δύσης και συνέβαλαν καθοριστικά στην οικονομική ανάπτυξη των κρατών.

George Grosz_The Grey Man Dances

Ώσπου φτάσαμε στην δεκαετία του 90, στην πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού... Άφθονα κρατίδια της ανατολικής Ευρώπης εντάχτηκαν εν μία νυκτί στο αδηφάγο σύστημα του καπιταλιστικού δυτικού κόσμου, ένα σύστημα στο οποίο επιβιώνει πάντα ο ισχυρότερος - και οι χώρες αυτές βρέθηκαν εξαρχής σε μειονεκτική θέση, μη μπορώντας να ανταγωνιστούν τους ισχυρούς τους γείτονες. Οι μετανάστες άρχισαν πάλι να πληθαίνουν. Ήδη από τα χρόνια εκείνα ο εθνικισμός αναβίωσε ξανά, ως αντίδραση. Τώρα δεν υπάρχαν "δύο κόσμοι", μα ένας - εννιαίος, παγκόσμιος. Το Κεφάλαιο δε γνώριζε πια σύνορα, το κέρδος υπήρξε η μόνη λογική, κέρδος με κάθε δυνατό τρόπο, το κοινωνικό κράτος είχε θεωρηθεί ξεπερασμένο, επιβαρυντικό για την ελεύθερη οικονομία.  

Σε αυτό το κλίμα του αυξανόμενου άγχους και της σταδιακής κατάλυσης των κοινωνικών προνομίων των περασμένων δεκαετιών (παρόχες, επιδόματα για άνεργους, εργασία για όλους, συντάξεις, δημόσια υγεία και εκπαίδευση) ο κόσμος των "αναπτυγμένων κρατών" άρχιζε να βιώνει ολοένα και μεγαλύτερη ανασφάλεια. Τα προνόμια του σταδιακά εξανεμίζονταν, τα χρήματα του λιγόστευαν, οι δουλειές περιορίζονταν... συν τοις άλλοις, οι μετανάστες εισέρεαν σε μεγάλους αριθμούς στη χώρα του. Αυτό ασφαλώς είχε συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν - η μετανάστευση υπήρξε φαινόμενο καθοριστικό για την ανάπτυξη τους, όπως είδαμε λίγες μόλις δεκαετίες πριν. 

Τώρα όμως που έχανε όσα είχε κάποτε, ο μέσος πολίτης των ευρωπαϊκών κρατών ένιωθε άγχος. Δεν ήξερε τι του έφταιγε. Ήταν οι πολιτικοί; Το κράτος; Αδυνατούσε να προσδιορίσει την αιτία στους οικονομικούς παράγοντες της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού - όλα αυτά φάνταζαν πολύ "αφηρημένα". Συν τοις άλλοις, η Αριστερά βρισκόταν σε κρίση - κρίση που δεν έχει ξεπεράσει, ως σήμερα. Κάποιος έπρεπε να φταίει. Ποιός;

Μα ποιός άλλος. Οι μετανάστες. Οι "ξένοι". Αυτοί που "τους παίρνουν τις δουλειές". Το γεγονός πως οι μετανάστες, δεκαετίες τώρα, έκαναν δουλειές που ο ίδιος απαξίωνε να κάνει, το γεγονός πως συνέβαλαν στην άνθηση της οικονομίας του τόπου, το γεγονός πως οι ίδιοι έρχονταν αναζητώντας κάποια τύχη, μη βρίσκοντας την στην πατρίδα τους, καθώς οι ισχυροί τους γείτονες δε τους το επέτρεπαν - επιλέγοντας να τους κρατάνε σε μόνιμη εξαρτώμενη κατάσταση, απομυζώντας πάντα τα κέρδη για τους λίγους - τα γεγονότα αυτά φαίνεται δε τους απασχολούσαν.

Και αν δεν έφταιγαν οι μετανάστες - έφταιγαν σίγουρα οι "ξένοι". Ποιοί ξένοι; Εκείνοι που μπορούσαν εύκολα να ονοματίσουν, να τους προσδώσουν ένα πρόσωπο, να αντιμετωπίσουν σαν εχθρό. Και, ως γνωστόν, κάποιον άγνωστο μεγαλοκεφαλαιούχο μιας ανώνυμης πολυεθνικής εταιρείας δε μπορείς να τον ονοματίσεις, να του αποδώσεις μια Μορφή, ούτε να τον αντιμετωπίσεις σαν ένα ορισμένο πρόσωπο - μένει ανώνυμος, αόρατος, πίσω από αριθμούς και σύμβολα. Μια αφηρημένη ιδέα. Τα κράτη όμως; Και τους πολιτικούς; Αυτούς, ναι, αυτούς μπορείς να κατονομάσεις. Σε αυτούς μπορείς να στρέψεις το δάχτυλο.

"Φταίει" η Γερμανία λοιπόν - όλη, λες και πρόκειται για ενιαίο σώμα. "Φταίει" η κυβέρνηση. Λες και η κυβέρνηση πήρε την εξουσία από μόνη της - λες και δε την επέλεξαν εκατομμύρια κόσμου. 

Η μονοπωλιακή παγκοσμιοποίηση (των εταιριών, των επιχειρήσεων, του κέρδους) επιδείνωσε τα πράγματα. Αποζητώντας καταφύγιο στην εθνική ταυτότητα, μερίδα κόσμου γύρευε κάποια μορφή επαναπροσδιορισμού: Ποιός είμαι - που ανήκω - ποιά η σχέση μου με τον κόσμο που με περιβάλλει. Η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων μεγένθυνε ακόμα περισσότερο τα προβλήματα της Ευρώπης, καθιστώντας φανερό εκείνο που κάποιοι έλεγαν από παλιά: Η Ενωμένη Ευρώπη, στη τωρινή μορφή της, έχει ως κεντρικό άξονα της το κέρδος των λίγων - όχι μια γνήσια κοινοπολιτεία των λαών. 

Otto Dix_Pragerstrasse

Η σύγχρονη πραγματικότητα και τα αίτια του εθνικισμού

Ερχόμαστε λοιπόν στα δικά μας. Οι Ευρωεκλογές ανέδειξαν, για πρώτη φορά τόσο ψηλά, το ακροδεξιό πρόσωπο της Ευρώπης. Σε Γαλλία, Αγγλία, Δανία, Φινλανδία, ενώ στα δικά μας, η ΧΑ έφτασε τρίτη στις προτιμήσεις του κόσμου. 

Βασικό συμπέρασμα: Η εξάπλωση της ακροδεξιάς δε συνιστά ελληνικό φαινόμενο, μα ευρωπαϊκό, και οι ρίζες του είναι υλικές και ψυχολογικές. Από τη μια η εξάπλωση της οικονομικής κρίσης, από την άλλη η εντεινόμενη ανασφάλεια και το άγχος μερίδας του κόσμου, ο οποίος νιώθει το αίσθημα ταυτότητας του να πνίγεται υπό τον ζυγό των οικονομικών μονοπωλίων και της κατάλυσης του κοινωνικού κράτους - τα σύνορα στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία φαίνεται να γκρεμίζονται και αυτή η κατάλυση τους τρομάζει τον κόσμο. Μα, καθώς αδυνατεί να στρέψει την ευθύνη σε δυνάμεις που για τον ίδιο είναι αόρατες ("μονοπώλια", "πολυεθνικές", κλπ), επιρρίπτει το φταίξιμο σε όσους μπορεί να δει, με τα ίδια του τα μάτια: Φταίνε λοιπόν οι μετανάστες, οι κυβερνώντες, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ενώ πίσω από την Τρόικα βρίσκεται η "κακή Γερμανία" - όχι μια συγκεκριμένη πολιτική της κυβέρνησης της, η οποία υπακούει σε ένα ορισμένο οικονομικό πρόταγμα, η βάση του οποίου είναι το κέρδος των λίγων - μα η Γερμανία ολόκληρη σαν έθνος.

Είναι οι "Γερμανοί" εκείνοι που μας "τα τρώνε" - όχι οι προνομιούχοι του συστήματος, πέρα από εθνικές ταυτότητες. Είναι οι "ξένοι" εκείνοι που μας "παίρνουν τις δουλειές" - δουλειές που το ίδιο το σύστημα καταργεί, ώστε να γλιτώσουν τα επιπλέον έξοδα και να εξασφαλισουν τα κέρδη τους οι προύχοντες των τραπεζών και πολυεθνικών. Και αν ήμασταν Γάλλοι, θα λέγαμε πως "φταίνε οι κακοί Γερμανοί, οι παραδοσιακοί εχθροί μας, καθώς θέλουν να κυριαρχήσουν πάνω μας, όπως παλιά - ας ψηφίσουμε ακροδεξιά λοιπόν, για μια ισχυρή Γαλλία!". Το γεγονός πως υπάρχει σημαντική μερίδα Γερμανών που αντιτίθενται στην πολιτική των μνημονίων και του κέρδους για τους λίγους, και επιζητούν μια γνήσια μορφή ενωμένης Ευρώπης, με πρόταγμα την κοινωνική αλληλεγγύη - το γεγονός αυτό το προσπερνούν.

Ο κόσμος δυσπιστεί απέναντι στην ενωμένη Ευρώπη, γιατί νομίζει πως η ενωμένη Ευρώπη είναι αυτό που έχει δει ως τώρα - και μόνο αυτό μπορεί να είναι. Δεν έχει σκεφτεί το ενδεχόμενο να μπορούσε να υπάρξει μια εναλλακτική μορφή ένωσης, όχι με άξονα το κέρδος των λίγων, μα τη συνεργασία των πολλών.

Επιστροφή για άλλη μια φορά λοιπόν στα σιδερένια, ασφυκτικά πλαίσια του Έθνους-Κράτους. Μηχανισμός με ιστορία λίγων μόλις αιώνων πίσω του, διαδραματίζοντας προοδευτικό ρόλο στην εποχή των Επαναστάσεων του 19ου αιώνα, μα μετατρεπόμενος σε μια βαθιά συντηρητική δύναμη στον Εικοστό. Ιδιαίτερα μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, την ανάδυση δεκάδων κρατιδίων στην Ευρώπη και την αδυναμία ενσωμάτωσης τους στο σύστημα των διεθνών ανταγωνισμών, το έθνος-κράτος (και ο εθνικισμός) αναβίωσαν, σαν ασπίδα που κραδαίνει κάποιος που φοβάται τον αόρατο εχθρό - τον ανώνυμο εχθρό, που ήδη αναφέραμε. 

Η αδυναμία των πολιτικών της "υπαρκτής Ενωμένης Ευρώπης" (κατ' αντιστοιχία με τον "υπαρκτό σοσιαλισμό") με τη σειρά τους να εδραιώσουν μια γνήσια εναλλακτική πρόταση, στο όνομα της ουσιώδους συνεργασίας και αλληλεγγύης των λαών, και όχι στην καταπάτηση των πολλών από τους λίγους, επαναφέρει την ασπίδα του Έθνους-Κράτους - καθώς, βλέπετε, είναι η μόνη μορφή κοινωνικής ταυτότητας που γνωρίζει μια μερίδα του κόσμου, προκειμένου να προσδιορίσει τη σχέση του με τον κόσμο και να προφυλαχτεί από όσα νιώθει πως τον απειλούν. 

Ο εθνικισμός αναβιώνει καθώς δεν έχει υλοποιηθεί στην πράξη μια γνήσια, εναλλακτική πρόταση στην υπάρχουσα ενωμένη Ευρώπη των μονοπωλίων. Μία πρόταση που θα μπορούσε να συσπειρώσει τους λαούς της Ευρώπης. Εν μέσω της κρίσης λοιπόν, ο εθνικισμός τρέφεται, όπως η φωτιά από τα κούτσουρα. Η αριστερά μιλάει - μα η κόντρα ανάμεσα στα διασκορπισμένα μέλη της και η κούφια ρητορική αρκετών από αυτούς δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Ο κόσμος δε πείθεται στον βαθμό που πρέπει, απλά.

George Grosz_The Pillars Of Society

Η ελληνική πραγματικότητα της ακροδεξιάς

Η ακροδεξιά στη χώρα μας δε ξεπρόβαλε ξαφνικά. Ήταν εκεί, ήδη από τα χρόνια της δεκαετίας του 50, μετά τον Εμφύλιο, μεταμφιεσμένη, ενδεδυμένη το πέπλο της νομιμότητας, συνήθως ενταγμένη στις δεξιές και συντηρητικές παρατάξεις του τόπου, υποδαυλίζοντας το παρακράτος, δρώντας στις σκιές, κυνηγώντας λιγότερο ή περισσότερο υπαρκτά κομμουνιστικά φαντάσματα... Ακόμα και με το πέρας της Χούντας, ήταν εκεί ακόμα - κατάλοιπο του διχασμού δεκαετιών, ενταγμένη πλέον στα κόμματα εξουσίας που έθρεψαν τον δικομματισμό της εποχής - τον καταστροφικό για τη χώρα μας δικομματισμό, υπεύθυνο με τη σειρά του για τη τωρινή ανάδειξη του ακροδεξιού φαινομένου. 

Στην περίοδο της κρίσης όμως, η πτώση του ελληνικού δικομματισμού (κυρίως του ελληνικού, τόσο ελληνικού φαινομένου του ΠΑΣΟΚ), η επακόλουθη αποσταθεροποίηση, σε συνδυασμό με τα αυξανόμενα κοινωνικά προβλήματα, την ανασφάλεια, την αδυναμία προσδιορισμού κάποιας αίσθησης ταυτότητας, την αντιμετώπιση της Ευρώπης όχι σαν συνέταιρο, μα σα δυνάστη, την γενικότερη κρίση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (και την αυξανόμενη δυσπιστία των ίδιων των Ευρωπαίων απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση), όλα αυτά προλείαναν το έδαφος για την ενδυνάμωση της ελληνικής ακροδεξιάς.

"Η Ευρώπη απέτυχε!", σου λένε. Δε διευκρινίζουν όμως ποιά Ευρώπη εννοούν, δε φανερώνουν πως η Ευρώπη, στην παρούσα μορφή της, είναι χτισμένη ώστε να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των λίγων, και πως κάθε λαός έχει προνομιούχους και μη προνομιούχους, στρώματα ανέργων, ανθρώπους που πεινάνε - δεν είναι οι Έλληνες μονάχα. Το ίδιο λένε και οι Γάλλοι για τους Γάλλους, οι Βρετανοί για τους Βρετανούς, οι Αυστριακοί για τους Αυστριακούς, κ.ο.κ. Τι θα συνέβαινε τώρα λοιπόν, εν έτει 2014, αν κάθε λαός, κάθε χώρα, κλειδαμπαρώνονταν στο καβούκι της; Τίποτα απολύτως - κι αυτό γιατί, σε έναν κόσμο ενωμένο από κάθε άποψη (βλέπε τεχνολογίες, διαδίκτυο, μεταφορές, κλπ), το κλείσιμο των συνόρων ενός ή περισσότερων κρατών δε μπορεί παρά να συνιστά αταβιστική οπισθοδρόμηση σε μια εποχή που έχει πια παρέλθει. Κλείσε το διαδίκτυο - εγκατέλειψε τα Μέσα Ενημέρωσης. Πάψε να ακούς ξένη μουσική. Μη ψωνίζεις σε διεθνείς αλυσίδες καταστημάτων. 

Κλείσε τα σύνορα σου στην πληροφορία που διαδίδεται κάθε στιγμή, κάθε δευτερόλεπτο, σε κάθε χώρα του κόσμου, με ένα μόνο κλικ του ποντικιού. Γύρισε τον κόσμο 150 χρόνια πίσω - και ίσως τότε να αποκτήσουν νόημα οι κουβέντες για τα "κλειστά σύνορα".

Otto Dix_Stormtruppe geht unter Gas Vor

"Η Δημοκρατία απέτυχε!", σου λένε. Δε σου υπενθυμίζουν όμως πως υπήρξες εσύ, ο ίδιος, εκείνος που ψήφιζες επί δεκαετίες τη Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ - τα κόμματα που κυβέρνησαν τον τόπο εδώ και τριάντα χρόνια. Και αν οι ακροδεξιοί εναντιώνονται στο "σύστημα", μια χαρά προσέρχονται στις εκλογές για να ψηφίσουν. Μια χαρά επιζητούν την ψήφο σου. Μια χαρά βγαίνουν στα κανάλια. Μια χαρά αποσπούν τα φώτα της δημοσιότητας, μετατρεπόμενοι σε φιγούρες του σύγχρονου κιτς lifestyle - κατ' αντιστοιχία με το βιβλίο του Κουφοντίνα, που έγινε best seller. Μια χαρά συνεργάζονται με τα κυβερνώντα κόμματα και τα στελέχη τους. Μα, περισσότερο απ' όλα, μια χαρά επιζητούν τη στήριξη των οικονομικά προνομιούχων και του μεγάλου κεφαλαίου. Οι μεγάλοι επιχειρηματικοί κολοσσοί ιστορικά υπήρξαν το δεξί χέρι των φασιστών και των ναζί, παρέχοντας απλόχερα τη στήριξη τους στα ολοκληρωτικά τους καθεστώτα - ενώ παράλληλα στήριζαν τα καθιερωμένα φιλελεύθερα συστήματα του "ελευθέρου κόσμου".

Σε κανένα "σύστημα" δε πάνε κόντρα. Μα πουλάνε, πουλάνε ανελέητα, ασταμάτητα, μια ρητορική "αντισυστημική", με τσαμπουκαλεμένο ύφος, γιατί ξέρουν πως υπάρχει κόσμος που τσιμπάει, σαν το ψάρι. Κόσμος που καταναλώνει το προιόν τους, λες και αγοράζει ένα πακέτο "Κόντρα-Σε-Όλα: Υπόσχεται να Καθαρίσει τα Ρούχα σας από τους Λεκέδες (Ξένους, Γερμανούς, κλπ)". Ένα πακέτο, ασφαλώς, στο οποίο το "Κόντρα" στον τίτλο συνιστά διαφημιστικό τρικ, τίποτα περισσότερο. Υποδεικνύουν στον κόσμο αυτόν τους "φταίχτες" που ο ίδιος θέλει να ακούσει, τους εύκολα δαχτυλοδεικτούμενους, και κερδίζουν ψήφους, εκμεταλλευόμενοι τη συνήθεια πολλών νεοελλήνων να πουλάνε "μαγκιά" και τσαμπουκά αριστερά και δεξιά, στρεφόμενοι εναντίον όλων, αγνοώντας τη λέξη "διάλογος" και τη φράση "ανταλλαγή επιχειρημάτων". 

Και μόλις πάρουν όσες ψήφους θέλουν, τέλος με τις ψηφοφορίες - και συ μαλάκα ψηφοφόρε δε θα μπορέσεις ποτέ ξανά να έχεις λόγο σε οτιδήποτε, και αν αντιδράσεις, καθαρίζουμε μαζί σου - εμείς, οι "αντισυστημικοί", που αγαπούμε το Σύστημα, το Κράτος του και τις Δυνάμεις Εξουσίας και Καταστολής που ανέδειξε, περισσότερο από όλους τους άλλους.

Δε κάνεις καμία απολύτως "εξέγερση" ψηφίζοντας ΧΑ, νεοέλληνα ψηφοφόρε. Απλώς, γίνεσαι το τέλειο γρανάζι του Κράτους, στο οποίο νομίζεις πως πηγαίνεις κόντρα.

Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ και τα διλήμματα της αριστεράς

Εστίασα πολύ στο ακροδεξιό φαινόμενο, θεωρώντας το τη μεγαλύτερη μάστιγα της εποχής μας. Τίποτα δε γεννιέται από μόνο του ωστόσο, και, όπως είπαμε, στη ρίζα του φαινομένου εδράζεται η οικονομική κρίση και η αδυναμία διαχείρισης της από τις κυρίαρχες πολιτικές των Ευρωπαίων. Πρόκειται για αποτυχία της Ευρώπης, γενικά; 

Όχι. Είναι ο προσανατολισμός που έχει πάρει η Ευρώπη - και προκειμένου να διατηρηθεί, ανέπαφος, ο προσανατολισμός αυτός, είναι διατεθειμένος να θυσιάσει ως και την ίδια την ελευθερία του, κλείνοντας τα σύνορα, διώχνοντας τους ξένους, καταργώντας τις - όποιες - δημοκρατικές ελευθερίες. Η ιστορία το έχει επαναλάβει: Ο φασισμός συνιστά τη τελική, έσχατη λύση του καπιταλισμού, όταν αυτός βρίσκεται σε αδιέξοδο και προκειμένου να γλιτώσει από την "απειλή" της αριστεράς.

Ο Χίτλερ, ο Μουσολίνι... δεν κατέλυσαν τον καπιταλισμό, την οικονομική ραχοκοκαλιά της κοινωνίας της εποχής τους - κατέλυσαν τις δημοκρατικές ελευθερίες του τόπου τους, στο όνομα μιας αυταρχικής, ολοκληρωτικής διακυβέρνησης. Σε ποιό "σύστημα" πάνε λοιπόν "κόντρα" οι ακροδεξιοί;

τα συνθήματα του ολοκληρωτικού κράτους του "1984", του Orwell

Ό,τι και να λέμε, πως οι ψηφοφόροι της ακροδεξιάς είναι άμυαλοι, κρετίνοι... Υπάρχουν συγκεκριμένα αίτια, πίσω από το φαινόμενο της εξάπλωσης του πιθηκισμού, όπως φανερώσαμε. Και ο μόνος τρόπος να καταλυθεί το φαινόμενο αυτό είναι μέσω της επίλυσης των αιτιών που το προκαλούν.

Και στη ρίζα όλων βρίσκεται η οικονομική κρίση και οι συνέπειες της - μία κρίση που έχει τις ρίζες της στις μονοπωλιακές πολιτικές των ευρωπαϊκών και υπερεθνικών κυβερνήσεων - όχι στην "Ευρώπη" καθ' εαυτή, και όχι φυσικά στους ξένους, που στο τέλος, πρέπει αυτοί να φταίνε για όλα. Χρειάζεται λοιπόν μια κοινωνική πολιτική, ικανή να ανακουφίσει τον πληθυσμό που υποφέρει, ικανή να παρέχει έργο, όχι σε επίπεδο "ανάπτυξης", μα σε επίπεδο χειροπιαστό για τον κόσμο που ζει, εργάζεται και αγωνιά για το μέλλον του - να έχει δουλειά, να έχει σύνταξη, στέγαση, να έχει ένα αξιοπρεπές εισόδημα, να μη εξαναγκάζεται να πληρώνει για την υγεία και την εκπαίδευση του. 

Αυτά φυσικά ως πρώτο, αναγκαίο βήμα - δε γίνεται να μείνουμε εκεί. Μα έστω, ως πρώτο βήμα τουλάχιστον, είναι απαραίτητο.

Να το πω αλλιώς: Δώστε στον ψηφοφόρο της ΧΑ σταθερή δουλειά και ένα ικανοποιητικό εισόδημα! Και θα δείτε για πότε θα αλλάξει στάση και θα πάψει να στηρίζει τους φασίστες... Εδώ φυσικά δεν αναφέρομαι στους ιδεολογικά ταγμένους με τη ναζιστική ιδεολογία, μα σε εκείνους που ψηφίζουν ΧΑ από "αντίδραση"... Οι υπόλοιποι, όντας ο σκληρός πυρήνας του σύγχρονου φασισμού, θα συνεχίσουν να υπάρχουν, έχοντας ρίζες πολλές δεκαετίες πίσω...

Αυτός πρέπει να είναι και ο ρόλος της αριστεράς λοιπόν. Να παράγει κοινωνικό έργο - χειροπιαστό, αποτελεσματικό, όχι στα λόγια. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ μεταξελιχτεί σε μια νέα εκδοχή του ΠΑΣΟΚ (όπως τόσες Κασσάνδρες προφητεύουν), τότε θα έχει γίνει μια τρύπα στο νερό. Αν πάλι συνεργαστεί με τις υπάρχουσες κυβερνητικές δυνάμεις, εξελισσόμενος σταδιακά σε ένα ακόμα κόμμα Εξουσίας στα πρότυπα των παλαιών (κάτι που για μερίδα κόσμου, συνιστά πιθανό μελλοντικό σενάριο), τότε θα χάσει το έρεισμα του σ' εκείνη τη μερίδα των αριστερών ψηφοφόρων του - και οι ψηφοφόροι του προέρχονται από πολλά στρώματα και αποχρώσεις.

Συγκρίνοντας με άλλα ευρωπαϊκά κράτη, είναι θετική η εγχώρια άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην πρώτη θέση, τη στιγμή που χώρες όπως η Γαλλία και η Αγγλία ανέδειξαν πρώτη την φασιστική ακροδεξιά τους. Ασφαλώς αυτό από μόνο του δεν είναι αρκετό, τη στιγμή που, αθροιστικά μιλώντας, οι αριστερές δυνάμεις βγαίνουν συνολικά ζημιωμένες... Ίσως μάλιστα να υπάρξουν ορισμένοι γραφικοί που θα πουν "ε μωρέ, τι ΣΥΡΙΖΑ, τι φασισμός", πάνω στη λογική της "θεωρίας των άκρων", μα η συγκεκριμένη αντίληψη συνιστά προσβολή απέναντι στη νοημοσύνη μας, απλά. Όχι κύριοι, δε συνιστούν όλα όψεις του ίδιου νομίσματος και η ιστορία έχει αποδείξει πως υπάρχουν πάντα εναλλακτικές λύσεις - και όσες δεν έχουν υπάρξει ακόμα, μπορούμε να τις χτίσουμε. Δεν είναι όλα "ή νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός ή χάος" - μάλλον το αντίθετο, το χάος παράγεται από την ασυδοσία του συστήματος.

Δε γνωρίζω ποιό μπορεί να είναι το μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ - μπορώ μόνο να υποθέτω. Θα σου πουν για αδιέξοδα που υπάρχουν στο εσωτερικό του, για αντιφάσεις που πιθανό να υφίστανται... μα εγώ λέω ένα μόνο: δώστε κοινωνικό έργο, και οι αντιφάσεις έρχονται σε δεύτερο λόγο. Προφανώς και δε θα πέσει ο καπιταλισμός, ούτε θα αλλάξει η κοινωνία εκ βάθρων... Ξέρετε, αλήθεια, οποιοδήποτε κόμμα ικανό για κάτι τέτοιο; (τα κοινωνικά συστήματα δε καταλύονται από κόμματα ή εκλογές, μα από οικονομικές και κοινωνικές διεργασίες που συχνά διαρκούν αιώνες - και αυτό το γνώριζε καλά ο Μαρξ). 

Μα σε αρχική βάση, η ανακούφιση του κόσμου και το κοινωνικό έργο, τόσο ώστε να μειωθεί το ακροδεξιό φαινόμενο, είναι θεμιτά. Σε αρχική βάση, πάντα. Αν υπάρχει ένας ρόλος που οφείλει να διαδραματίσει ο ΣΥΡΙΖΑ, είναι αυτός. Από κει και έπειτα, η αριστερή σκέψη και πράξη δεν αρχίζει, ούτε τελειώνει σ' ένα - οποιοδήποτε - κόμμα.

Όσο αφορά την ατελείωτη εκείνη ρητορική περί "λαϊκισμού", έχω να πω το εξής: Μπορεί να είναι έτσι, μπορεί και όχι, μα αυτό θα φανερωθεί στην πορεία των πραγμάτων - γιατί υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε όσους φοβούνται το ενδεχόμενο να αποδειχτεί λαϊκιστής ένας πολιτικός, και σε εκείνους που ελπίζουν πως θα αποδειχτεί λαϊκιστής.

Αν και μεταξύ μας, είναι λάθος του ίδιου του ΣΥΡΙΖΑ, μα και των ψηφοφόρων του, να εστιάζουν στο πρόσωπο του Τσίπρα - η έξυπνη αριστερά γνωρίζει πως, στην πολιτική, τα πρόσωπα δεν παίζουν τον καθοριστικό ρόλο.

Αrt: Themba Lewis

Ο ρόλος της αριστεράς στο μέλλον

Κοινωνικό έργο. Σε πρώτη βάση. Ανακούφιση του κόσμου που υποφέρει. Έτσι θα μειωθούν οι συνέπειες της κρίσης, και η ακροδεξιά θα υποχωρήσει.

Και μια εναλλακτική, χειροπιαστή πρόταση, πάνω στο μέλλον της Ευρώπης, πέρα από τις πρακτικές του υπερεθνικού, μονοπωλιακού καπιταλισμού. Σε δεύτερη βάση και προχωρώντας βαθύτερα, στις αιτίες του προβλήματος. Μία πρόταση που θα κατορθώσει να πείσει και να συσπειρώσει τον κόσμο - μία πρόταση στην οποία ο ίδιος ο κόσμος θα είναι πομπός και όχι δέκτης. Γιατί αριστερά χωρίς τον κόσμο και τη συμμετοχή του δε νοείται.

"Εντός" ή "εκτός" της Ευρώπης; Θεωρώ πως το ζήτημα είναι το πρόσωπο που επιθυμούμε να έχει η Ευρώπη, και όχι αν θα είμαστε "μέσα" ή "έξω". Στην εποχή μας, στον κόσμο σήμερα, μία είναι η προοπτική και είναι εκείνη της ένωσης - όχι της απομόνωσης και του κλεισίματος. Μα η ένωση χρειάζεται να επαναπροσδιοριστεί σε κοινωνικό επίπεδο, σε επίπεδο οικονομίας και πολιτικής... Και αυτό δε θα το κατορθώσει κανένα "κόμμα" από μόνο του. Χρειάζεται ένα διεθνές προοδευτικό κίνημα, συλλογικό και πέρα από κόμματα, σε ευρωπαϊκό και γενικότερο επίπεδο, που θα κατορθώσει να συσπειρώσει τους Ευρωπαίους.

Μακροπρόθεσμα λοιπόν, σε τρίτη βάση, θα χρειαστεί να επανατεθεί το ζήτημα της δημοκρατίας και της συμμετοχής. Κανένα "αριστερό" κόμμα, κανένα κόμμα βασικά, ως μηχανισμός αντιπροσώπευσης, δεν είναι αρκετός, αν ο κόσμος ο ίδιος δεν έχει τη δυνατότητα της συμμετοχής στις αποφάσεις που αφορούν τον ίδιο. Όχι μόνο μια ψήφος, μια φορά στα τέσσερα χρόνια - μα συμμετοχή, ουσιώδης, τακτική, μέσα από συνελεύσεις, σε τοπικό, κοινοτικό, αστικό και εθνικό επίπεδο, από κάτω προς τα πάνω. Αυτό συνεπάγεται μια ριζική μορφή αποκέντρωσης και επανασύνδεσης του πληθυσμού, μέσα από κοινοτικές και συλλογικές διαδικασίες. Η τεχνολογία και το ίντερνετ μπορούν να προσφέρουν μεγάλη βοήθεια εδώ. Και μην ακούω "μα αυτό είναι αδύνατον!" - πηγαίνετε σε κάποιον άνθρωπο του 18ου αιώνα και μιλήστε του για πτήσεις στο φεγγάρι, και θα σας αποκαλέσει τρελούς.

street art: Bansky

Ποιός ο ρόλος των προοδευτικών δυνάμεων (συμπεριλαμβάνω τους σοβαρούς αναρχικούς) και της αριστεράς (της σοβαρής αριστεράς) εδώ; Μιλάμε μακροπρόθεσμα για μια κατάλυση του ίδιου του μηχανισμού του Κόμματος, μέσα από την ενσωμάτωση του σε ευρύτερα πλαίσια Συλλογικής Διαχείρισης, στην οποία η συνεργασία θα είχε τον πρώτο λόγο... Πόσα, αλήθεια, από τα υπάρχοντα αριστερά κόμματα, μικρά ή μεγάλα, θα έφταναν ως εκεί; Όταν το ΚΚΕ αρνείται κάθε μορφή επαφής με τον ΣΥΡΙΖΑ, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ φλερτάρει με την προοπτική της Εξουσίας (και των συνεπειών που επιφέρει), όταν τα μικρότερα κόμματα διακλαδίζονται και μάχονται το ένα το άλλο;

Όντας κάποιος που δε τασσόμουν ποτέ αποκλειστικά υπέρ του ενός ή του άλλου κομματικού μηχανισμού (άλλο αν, τείνω να ψηφίζω και να επιλέγω ανάμεσα τους - όπως έγραφα τις προάλλες, η πολιτική είναι μια Σκακιέρα και συ κουνάς τα πιόνια), δε μπορώ να ξέρω. 

Γνωρίζω όμως πως η ανάδειξη ενός συλλογικού, προοδευτικού Κινήματος, όχι σε ελληνικό, μα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενός Κινήματος ικανού να συνεργαστεί, από χώρα σε χώρα, παρέχοντας σθεναρό πολιτικό λόγο, επιφέροντας κοινωνικό έργο ανάμεσα στα κράτη και φανερώνοντας - επιτέλους - το πρόσωπο που θα έπρεπε να έχει μία Ευρώπη των λαών... Μία τέτοια ανάδειξη θα κατόρθωνε να βγάλει, παροδικά τουλάχιστον, την Ευρώπη από τα αδιέξοδα της και να ανακουφίσει τον κόσμο. Με τη σειρά του, το φαινόμενο του φασισμού θα ξεφούσκωνε, σαν ένα μπαλόνι. Δεν θα άλλαζε ο κόσμος ή το "Σύστημα" μεμιάς... Μα θα ήταν ένα καλό, πρώτο βήμα. Και από κει και πέρα, ας αναλάβουν οι λαοί, ας ξεχυθούν στους δρόμους, ας εκφραστούν, ας μιλήσουν, ας διεκδικήσουν περισσότερα. Η επανάσταση είναι διαρκής, όσο ο κόσμος διεκδικεί πάντα το καλύτερο, όσο δεν επαναπαύεται στα λίγα. Και οι προοδευτικοί του παρελθόντος μετατρέπονται στους συντηρητικούς του μέλλοντος. Δε γίνεται να επαναπαυόμαστε σε κανένα κόμμα ή πολιτικό - μόνο στη δική μας διάθεση για συμμετοχή.

Και φτάνουμε στο τελευταίο σημείο που επιθυμώ να θίξω: Εκείνο της Παιδείας. Δε θα υπήρχε ακροδεξιά αν η παιδεία των λαών ήταν τέτοια, που να ενσταλλάζει κοινωνική συνείδηση, διάθεση συμμετοχής, αγάπη απέναντι στη δημοκρατία και αίσθημα αλληλεγγύης απέναντι στον συνάνθρωπο. Μα τέτοιας μορφής παιδεία, αν υπάρχει, χάνεται κάπου στα χρόνια του Δημοτικού... Μετά αρχίζουν οι εξετάσεις, τα φροντιστήρια, η αποστήθιση... κάπου εκεί η παιδεία αποκτά αμιγώς εργαλειακό χαρακτήρα, με στόχο την εξασφάλιση μιας "θέσης", κάποτε. Κανένας λόγος για κοινωνική συμμετοχή και αλληλεγγύη. Να λοιπόν ένα ακόμα χρέος μιας πιθανής προοδευτικής κυβέρνησης του μέλλοντος.

Και αν κάποτε, πλάι στον εθνικό ύμνο, τραγουδούσαμε και έναν ύμνο απέναντι στον άνθρωπο, ή τη φύση, ή τον κόσμο όλο, πόσο καλύτερα θα ήταν. Μα δεν έχει γραφτεί ακόμα τέτοιος, και μάλλον δε θα γραφτεί ποτέ. Μεταξύ μας, δε ξέρω αν μπορώ να προσδοκώ πολλά πράγματα, κρίνοντας από τις συνήθειες και τη συμπεριφορά της πλειοψηφίας του κόσμου.

Ωστόσο λέω να μοιραστώ μια αισιόδοξη είδηση, για τέλος: Στη πολύπαθη Μανωλάδα εκλέχτηκε ο πρώτος μετανάστης δήμαρχος, ναι. Κλικ για το νέο.

Κλείνω με τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη, από την "Αναφορά στον Γκρέκο". 

"Κοιτάζω γύρω μου. Κοιτάζω μέσα μου. Η αρετή τρελάθηκε, η γεωμετρία τρελάθηκε, η ύλη τρελάθηκε. Πρέπει να ρθει πάλι ο Νους ο νομοθέτης, να βάλει καινούρια τάξη, καινούριους νόμους. Πιο πλούσια αρμονία να γίνει ο κόσμος".


* Το κείμενο μπορείτε να το βρείτε επίσης δημοσιευμένο στο TVXS.

Adres_Carnation Revolution