Ο ύπνος της λογικής γεννάει τέρατα

"O ΄Υπνος της Λογικής παράγει Τέρατα", aka, "El sueño de la razón produce monstruos", όπως λέει και στην επιγραφή... Ο λόγος για το ξακουστό χαρακτικό του Ισπανού Φρανθίσκο Γκόγια, δημιουργημένο μεταξύ 1797 και 1799 - στο μεταίχμιο μιας εποχής, όταν ο αισιόδοξος 18ος αιώνας παραχωρούσε τη θέση του σε μια εποχή αλλαγών, θυελλωδών συναισθημάτων και ενδοσκόπησης...

Λίγα - ελάχιστα έργα στην ιστορία θα λέγαμε πως είναι περισσότερο διαχρονικά και επίκαιρα - παντός καιρού και εποχής ομολογουμένως. Στο επίκεντρο του έργου δεσπόζει ένας άνθρωπος αποκοιμισμένος πάνω στο γραφείο του... Μα ενώ αυτός κοιμάται, η γραφίδα και οι σημειώσεις του παρατημένες μπροστά του, πλήθος φτερωτών πλασμάτων ξεπετάγεται και ξετυλίγει τα φτερά του... Σκοτεινές κουκουβάγιες και απόκοσμες νυχτερίδες, τα φτερά των οποίων σμίγουν με το σκοτάδι και χάνονται μέσα του...

Ο άνθρωπος έχει παραδοθεί σ' ένα εφιαλτικό όνειρο και τα φτερωτά αυτά πλάσματα συμβολίζουν τον ύπνο της λογικής - την άγνοια και την ανοησία. Το μήνυμα είναι σαφές: εκεί που λείπει ο νους, επικρατούν τα τέρατα.

Με το έργο αυτό ο Γκόγια ασκούσε σκληρή κριτική στο κοινωνικό κατεστημένο των καιρών του, μα ταυτόχρονα άνοιγε τον δρόμο για μια σειρά από πλήθος άλλων σκοτεινών έργων σαν αυτό, που φάνταζαν να έχουν βγει από κάποιο μισοξεχασμένο όνειρο του...

***

Ας μη ξεγελιόμαστε όμως. Δεν πρόκειται καθόλου για όνειρο, μα για πραγματικότητα. Με έργα σαν αυτό ο Γκόγια φανέρωνε τα όρια του Διαφωτισμού της εποχής του - εκεί που το φως της γνώσης και της λογικής τελειώνει, αρχίζει το σκοτάδι της προκατάληψης και του φανατισμού.

Αρχίζει ο χορός των τεράτων.

Άραγε σήμερα, εν έτει 2015, κι ενώ πρόσφατα ζήσαμε τα περιστατικά του Charlie Hebdo… Κι ενώ βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο, με συνθήματα – σλόγκαν και εκστρατείες που γυρεύουν καταναλωτές, σαν άλλα διαφημιστικά προϊόντα… Κι ενώ μονόλογοι και πεταχτές ατάκες (ζούμε στην εποχή της ατάκας) υποκαθιστούν το λόγο και την έρευνα… Κι ενώ δικαιώματα που κατακτήθηκαν με τόση δυσκολία αμφισβητούνται απ’ την αρχή ξανά… Κι ενώ ο φασισμός ο ίδιος ενεδρεύει σε κάθε ημιμάθεια, κάθε απολιτική αδιαφορία, κάθε μισαλλόδοξη αντίληψη της καθημερινότητας, κάθε νοικοκύρη του βολέματος… Αλήθεια, που βρισκόμαστε πιο κοντά; Στη γνώση, την ορθή κρίση και τη λογική; Ή στο αντίθετο τους;...

Ας ελπίσουμε πως θα αποτινάξουμε, κάπως, την ομίχλη του ονείρου. Πως θα πάμε ένα βήμα πέρα από τον ύπνο της λογικής – και πέρα από τα τέρατά του.