Αναζητώντας Μαγικές Λύσεις στα προβλήματά σου

©the Lethal Rabbit

Είχα καιρό να σχεδιάσω τον Κούνελο. Τον βλέπουμε ντυμένο μάγο, να βγάζει απ’ το καπέλο του έναν απορημένο άνθρωπο. Ο δεύτερος μάλλον σκέφτεται πως θα έπρεπε να γίνει το αντίθετο. Κι ενώ προσπαθεί να ξεδιαλύνει τι συνέβη και πήγαν τα πράγματα στραβά, ας συνεχίσουμε με ένα σχετικό απόσπασμα από ένα βιβλίο που είναι γνωστό και αγαπητό σε όλους:

«Το Υπουργείο Μαγείας πάλι τα 'κανε θάλασσα», μουρμούρισε ο Χάγκριντ. «Συνηθισμένα πράματα...»

«Υπάρχει και Υπουργείο Μαγείας;» ρώτησε ο Χάρι.

«Και βέβαια!» αποκρίθηκε ο γίγαντας. «Ήθελαν, μάλιστα, τον Ντάμπλντορ για υπουργό, αλλά εκείνος δεν αφήνει με τίποτα το σχολείο. Έτσι, ο γερο-Κορνήλιος Φαντζ πήρε τη θέση. Ένας ανίκανος με τα όλα του! Γι' αυτό βομβαρδίζει καθημερινά τον Ντάμπλντορ με κουκουβάγιες, ζητώντας συμβουλές...»

«Καλά, μα τι ΚΑΝΕΙ το Υπουργείο Μαγείας;»

«Η πρώτη του δουλειά είναι να κρατά κρυφό απ' τους Μαγκλ πως υπάρχουν μάγοι και μάγισσες σ' όλη τη χώρα...»

«Γιατί;»

«Γιατί; Δεν το καταλαβαίνεις, Χάρι, πως τότε όλοι θα ζητούσαν μαγικές λύσεις στα προβλήματά τους; Όχι, είναι καλύτερα να μένουμε κρυφοί…»

“Ο Χάρι Πότερ και η Φιλοσοφική Λίθος”, Τζ. Κ. Ρόουλινγκ [μετ: Μ.Ρούτσου]

***

Σκέψου λοιπόν έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι θα ζητούσαν μαγικές λύσεις στα προβλήματά τους. Η οικονομία, σε έναν κόσμο σαν αυτόν, θα έπρεπε να κινείται πάντα προς τη σωστή κατεύθυνση από ένα μαγικό ραβδί. Η πολιτική θα ήταν κάτι περιττό – μια εκλεκτή ομάδα μάγων θα ήταν αρκετή για να βάλει τα πράγματα σε τάξη, κι ένας ηγέτης θα ξεχώριζε ανάμεσά τους – εκείνος που φέρει την πιο μακριά γενειάδα και γνωρίζει καλύτερα τα απόκρυφα μυστήρια. Τα κοινωνικά ζητήματα θα λύνονταν με μια φούχτα ξόρκια – δίχως πόνους και θυσίες, με καλή θέληση, λαμπρά χαμόγελα και μερικές αράδες εντυπωσιακά λόγια. Θέματα όπως η αναζήτηση της γνώσης, η μελέτη και η κριτική σκέψη δεν θα είχαν πια νόημα – όχι όταν μπορείς να απαλλαγείς από κάθε σου πρόβλημα με ένα κούνημα του ραβδιού, σωστά;

Όσο αφορά τα συναισθηματικά; Κάποια τρικ εντυπωσιασμού και μερικά μαγικά φίλτρα θα ήταν αρκετά για να σκορπίσεις ρίγη συγκίνησης και να πετύχεις το ποθητό αποτέλεσμα.

Σκέψου λοιπόν έναν κόσμο σαν αυτόν… και συνειδητοποίησε τώρα πως, στην πραγματικότητα, ΖΟΥΜΕ μέσα του. Ναι – ο κόσμος που μόλις περιέγραψα δεν είναι παρά η πραγματικότητα που ζούμε εδώ και τώρα. Περιλαμβάνει λίγο μόνο ρεαλισμό και περίσσια μαγική σκέψη. Πολλά Θέλω και ελάχιστα Πράττω. Μικρές δόσεις λογικής και άπειρες δόσεις κουταμάρας. Ένας κόσμος που οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει τη μαγεία – μα αποζητούν μαγικές λύσεις στα προβλήματά τους. Αμφιβάλλεις; Επέτρεψέ μου να σου αποδείξω το γιατί…

Η κυρίαρχη οικονομική πρακτική σήμερα μιλάει για «αόρατα χέρια», «υγιείς ανταγωνισμούς» και «Αγορές» που, κάπως μαγικά, θα φτάσουν να ρυθμίσουν τις χιλιάδες διαφορές μεταξύ λαών, κοινωνικών τάξεων και συμφερόντων – αρκεί να αφεθούν ελεύθερα τα κεφάλαια των ισχυρών της γης και να απομυζήσουν τους αναγκαίους για την επικράτησή τους πόρους. Ο ανταγωνισμός είναι η φύση του ανθρώπου – λένε. Ας επικρατήσει ο καλύτερος – λένε. Μα στην κούρσα που τρέχουν το αποτέλεσμα είναι, δυστυχώς, στημένο. Γιατί όταν οι ανταγωνιστές τους ξεκινούν απ’ το μηδέν, εκείνοι βρίσκονται ήδη χιλιόμετρα μπροστά. Είναι υγιής ανταγωνισμός όταν οι αντίπαλοι δεν ξεκινούν παράλληλα, μα κάποιος προπορεύεται των άλλων εξ’ αρχής;

Μόνο ένας Μάγος θα μπορούσε να τα βγάλει πέρα με έναν ανταγωνισμό όπως αυτός. Και μάλλον μάγοι είναι όλοι εκείνοι που πιστεύουν πως μία πρακτική όπως αυτή θα μπορούσε να κάνει καλύτερο τον κόσμο μας.

Σκέψου την πολιτική σκηνή – δεν έχει σημασία το έθνος ή τα πρόσωπα. Μια χούφτα άνθρωποι εκλέγονται μια φορά στα τόσα χρόνια – κι εσύ τους ψηφίζεις θεωρώντας τους ικανούς να λύσουν τα προβλήματά σου. Τα δικά σου προβλήματα, που κανείς άλλος δεν γνωρίζει τόσο καλά όσο εσύ ο ίδιος. Μα ποτέ σου δεν έμαθες να εκπροσωπείς ο ίδιος τον εαυτό σου – πάντα κάποιοι άλλοι μιλούσαν για σένα τον ίδιο. Και η όποια φωνή σου εξαντλείται σε μια ψήφο. Θεωρείς πως «οι άλλοι» είναι καλύτεροι από σένα, περισσότερο γνώστες από σένα, ικανότεροι να πάρουν την τύχη σου στα χέρια τους. Κρέμεσαι απ’ τα λόγια του ενός ή του άλλου πολιτικού, «καλά τα λέει!», φωνάζεις μ’ ενθουσιασμό, «μας πρόδωσε!», ξεσπάς με αγανάκτηση λίγο καιρό μετά – και μονίμως περιμένεις να έρθει η Μεγάλη Λύση από «κάπου εκεί έξω». Από κάποιον Σωτήρα – που εύκολα ανυψώνεις στο βάθρο, και εξίσου εύκολα σταυρώνεις με την πρώτη δυσαρέσκεια.

Μα αν σου πουν πως χρειάζεται να πάρεις ο ίδιος την τύχη σου στα χέρια σου – δίχως ηγέτες, δίχως σωτήρες, με ευθύνη και προσωπική συμμετοχή – στραβώνεις και αφήνεις την προσπάθεια. Ποιος ασχολείται τώρα. Είναι πάντα ευκολότερο να αναλαμβάνει κάποιος Άλλος τις ευθύνες.

Graffiti by Banksy

[Παρένθεση: Η πρωταρχική μαγική σκέψη]

Στην πρώιμη βρεφική ηλικία συναντάται το φαινόμενο της «μαγικής σκέψης». Το μωρό δεν έχει ακόμα σχηματίσει τα τελικά όρια ανάμεσα στον εαυτό του και τον κόσμο που το περιβάλλει, ούτε διαχωρίζει τις φυσικές του ενορμήσεις από τα αντικείμενα του κόσμου – αρκεί να κλάψει και εμφανίζεται η μαμά του με το γάλα, έτοιμη να το θρέψει. Το μωρό αισθάνεται σαν ένας μικρός μάγος, ικανός να κινήσει ουρανό και γη με το κλάμα του και να πετύχει έτσι το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Μόνο σταδιακά συνειδητοποιεί πως τα κλάματά του δεν αρκούν πάντα – και πως υπάρχει ο κίνδυνος να μην αποκτήσει εκείνο που επιθυμεί. Μα η ίδια αυτή αίσθηση της στέρησης συμβάλλει ώστε να οικοδομήσει σταδιακά την ταυτότητά του, ως ένα ον ανεξάρτητο από τον γύρω του κόσμο, με επιθυμίες και την ικανότητα λογικής σκέψης. H δεύτερη εμφανίζεται στα όρια της μαγικής σκέψης, όταν η δεύτερη δεν επαρκεί να δώσει λύσεις από μόνη της. Η λογική χτίζεται πάνω στη στέρηση της επιθυμίας.

Υπάρχει μια πολύ σημαντική πλευρά στη μαγική σκέψη, όπως αναπτύσσεται στα μικρά παιδιά. Το να περιμένεις πως «θα έρθει το επιθυμητό αποτέλεσμα, αρκεί να το επιθυμήσεις» διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο τόσο στην εξέλιξη της φαντασίας (όπου οι επιθυμίες πάντα πραγματοποιούνται), όσο και στη διαμόρφωση ενός υγιούς ψυχισμού – του παιδιού και, κατόπιν, του ενήλικα. Να το πούμε αλλιώς: είναι η βάση της αισιοδοξίας. Και χρειάζεται λίγη αισιοδοξία για να τα βγάλουμε πέρα αρκετές φορές, με τόσα που συμβαίνουν γύρω μας.

Μα η μαγική σκέψη στην υπερβολή της μπορεί να οδηγήσει στην απάθεια και την έλλειψη προσπάθειας. Όταν «πάντα» έρχεται «η μαμά με το γάλα» – όταν δεν βιώνεις ποτέ σου στέρηση (ή το φόβο της στέρησης) – όταν καταλήγεις να τα παίρνεις όλα έτοιμα από κάποια εξωτερική πηγή… τότε η μαγική σκέψη καταλήγει να γίνει υπερτροφική μέσα σου. Φουσκώνεις από δύναμη μεν – μα μοιάζεις περισσότερο με ένα μπαλόνι, γεμάτο αέρα, επιρρεπές στο παραμικρό τρύπημα.

Δεν γνωρίζεις πως είναι να παίρνεις την τύχη σου στα χέρια σου – γιατί πάντα την έπαιρνες έτοιμη απ’ έξω. Και η ελευθερία σε τρομάζει – επειδή ακριβώς σου θυμίζει πως είσαι υπεύθυνος για τις επιλογές σου. Επιλογές που θα προτιμούσες να μην υπήρχαν καν – γιατί είναι ευκολότερο ν’ αποφασίζουν οι άλλοι για σένα.

[Κλείνει η παρένθεση. Επιστροφή στα παραδείγματά μας.]

Σε ένα μαγικό κόσμο τα κοινωνικά προβλήματα επιδέχονται μαγικές λύσεις: ένας πολιτικός που γνωρίζει να σκορπάει λαμπερά χαμόγελα· κάποιος άλλος που ρητορεύει με δυνατή φωνή· ένας τρίτος που χρησιμοποιεί παχιές κουβέντες. Θα σου μιλήσουν για ουτοπία, θα σου μιλήσουν για αλλαγή, θα σου μιλήσουν για ελπίδα, θα σου μιλήσουν για όσα θες ν’ ακούσεις. Θα σου πουν πως φταίνε οι προηγούμενοι πολιτικοί (άρα αρκεί να τους αντικαταστήσουμε), ή πως φταίνε οι μειονότητες, οι Δυτικοί, οι Ανατολικοί, οι Αμερικάνοι, οι χριστιανοί, οι μουσουλμάνοι, ο ψιλικατζής της γειτονιάς – ή ο σκύλος μου με τα μεγάλα αυτιά. Και για να λυθούν όλα αυτά δεν έχεις παρά να ρίξεις μια ψήφο! Αυτό ήταν όλο! Δεν χρειάζεται να προβληματίζεσαι περαιτέρω – κάποιοι άλλοι θα αναλάβουν να προβληματιστούν για σένα. Αρκεί να βασιστείς σε μια χούφτα λόγια κι ένα δυνατό χαμόγελο που ξεπροβάλλει από κάποια οθόνη.

Και μου λες μετά πως δεν πιστεύεις στη μαγεία.

Μα ας αφήσουμε την πολιτική σκηνή – η αναζήτηση μαγικών λύσεων καλύπτει κάθε τομέα της καθημερινότητάς μας. Σε έναν μαγικό κόσμο δεν χρειάζεται ν’ αποκτάς γνώσεις, ή να αφιερώνεις χρόνο απ’ τη ζωή σου κάνοντας μελέτες κι έρευνες. Η ορθολογική κριτική και ο διάλογος είναι αχρείαστα. Εκείνο που μετράει περισσότερο είναι ο εντυπωσιασμός και η επίδειξη. Τι σημασία έχει αν έχεις διαβάσει ένα βιβλίο, όταν μπορείς να ανεβάσεις στο Facebook μια ατάκα που ξετρύπωσες έτοιμη στο Ίντερνετ; Ή μια φωτογραφία από κάποιο μουσείο που επισκέφτηκες στις πρόσφατες διακοπές σου. Αυτό αρκεί για να κερδίσεις τις εντυπώσεις. Και αν κάποιοι γύρω σου αναπαράγουν μια δημοφιλή άποψη, δεν έχεις παρά να την πιπιλίσεις και ο ίδιος, για να φανεί πως έχεις τη δική σου γνώμη. Σαν τα ρούχα φοράς τις γνώμες, βάζεις και βγάζεις τις ιδέες σαν τα πανωφόρια. Ποιος έχει χρόνο για μελέτη στην εποχή που μετράει μόνο εκείνο που γυαλίζει;

Και πάμε στο συναισθηματικό κομμάτι. Δες – αρκούν τα όμορφά σου look, οι θελκτικές καμπύλες, το στιβαρό κορμί, τα λαμπερά σου μάτια, ή ενδεχομένως εκείνο το ακριβό αμάξι και το λουσάτο ντύσιμο – και μπορείς να μαγέψεις τόσο εύκολα μια σημαντική μερίδα κόσμου! Στην περίπτωσή μας δεν κραδαίνεις το ραβδί – είσαι το ραβδί! Και σκορπάς ολόγυρά σου σπίθες… Το μυαλό σου είναι εντελώς αχρείαστο – όσο αφορά τον χαρακτήρα σου… ε, ας κάνουμε τη δουλειά μας τώρα, και αυτός ας φανεί με τον καιρό.

Και αν προκύψουν διαφωνίες στις σχέσεις σου με τους άλλους … και αν υπάρξουν συγκρούσεις… δεν θα επιδιώξεις να δώσεις κάποια λύση – μα θα υποχωρήσεις, θα προβείς σε ρήξη, ή θα πάψεις να το σκέφτεσαι – από το ένα άκρο στο άλλο. Γιατί οι λύσεις είναι δύσκολες, βλέπεις. Χρειάζονται να τα βάλεις κάτω, ένα προς ένα, και να τα αναλύσεις – χρειάζεται κριτική διάθεση και ικανότητα επικοινωνίας, τόσο με τον άλλο, όσο και με τον εαυτό σου. Χάσιμο χρόνου, φυσικά, τη στιγμή που μπορείς να τα κάνεις όλα πέρα μ’ ένα μαγικό ραβδί και να λύσεις έτσι απλά τις διαφωνίες σου – γιατί τα προβλήματα λύνονται ευκολότερα όταν δεν τα αντιμετωπίζεις καν. Και υπάρχουν τόσα και τόσα υποκατάστατα εκεί έξω.

Και μετά μου λες πως δεν είναι μαγικός ο κόσμος μας.

Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά ακόμα παραδείγματα. Μα νομίζω αυτά επαρκούν. Αν θες μπορείς να σκεφτείς και μερικά ακόμα.

Ζούμε σ’ έναν κόσμο που δεν έχει ξεπεράσει, σε μεγάλο ποσοστό, το παιδικό του στάδιο. Μη σας ξεγελάει το ενήλικό του ύφος και όλα εκείνα τα σοβαροφανή πρόσωπα που ξεστομίζουν μεγάλα λόγια – η πλειοψηφία γύρω μας σκέφτεται και φέρεται, ακόμα, σαν παιδιά. Και αν η πλειοψηφία γύρω μας ισχυρίζεται πως δεν πιστεύει στη μαγεία… ξεχειλίζει ταυτόχρονα μαγική σκέψη. Περιμένει να έρθει η μαμά με το μπιμπερό, αρκεί να βάλει τα κλάματα.

Μα συχνά οι λύσεις δεν έρχονται από τον ουρανό. Δεν αρκεί το μαγικό ραβδί – και δεν αρκεί η επιθυμία τους. Λυπάμαι – μα δεν αρκούν αυτά. Χρειάζεται προσπάθεια, χρειάζεται επιμονή, χρειάζεται συμμετοχή… μα και τύχη. Ποιος είπε πως τα μαγικά συστατικά που μπαίνουν στο τσουκάλι είναι εύκολο να τα βρεις. Και όταν συνειδητοποιήσεις πως ο Σίσυφος δεν σπρώχνει δίχως λόγo αυτόν τον βράχο πάνω στο βουνό… τότε ίσως καταλάβεις καλύτερα κάποια πράγματα.

Δεν υπάρχει μαγεία λοιπόν; Απεναντίας, φίλε μου. Συχνά εμφανίζεται στα πιο μικρά, στα πιο απλά πράγματα. Σε εκείνα που θεωρείς απολύτως δεδομένα. Όσο χάνεις το χρόνο σου ψάχνοντας για μαγεία στον ουρανό… ξεχνάς πως βρίσκεται στα πόδια σου, στην ίδια τη γη που πατάς. Κι όσο αποζητάς μαγικές λύσεις στα προβλήματά σου, φτάνεις να λησμονήσεις πως ο σωστός μάγος δεν αναζητά μαγικές λύσεις: πιστεύει σε αυτές -και τις δημιουργεί ο ίδιος. Ναι, μια δόση υγιούς μαγικής σκέψης πάντα χρειάζεται.

Μα ακόμα και οι καλύτεροι μάγοι παραμένουν, ως ένα βαθμό, μαθητευόμενοι. Και δεν καταφέρνουν πάντα να βγάλουν το κουνέλι απ’ το καπέλο. Είναι ανθρώπινο. Κάποια πράγματα βρίσκονται πέρα από τη δύναμή τους. Ας το θυμόμαστε κι αυτό.

Κλείνω με ένα ακόμα απόσπασμα από τον αγαπητό μας «Χάρι Πότερ» και τον γιγαντόσωμο φίλο του, τον Χάγκριντ, ο οποίος δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα στον κόσμο των ανθρώπων. Ναι, φίλε μου, κάποιες φορές θα βόλευε εξαιρετικά μια υγιής δόση μαγείας.

«Ποτέ άλλοτε ο Χάρι δεν είχε πάει στο Λονδίνο. Όσο για τον Χάγκριντ, αν και φαινόταν να ξέρει πού πηγαίνει, ήταν ολοφάνερο πως ήταν ασυνήθιστος να ταξιδεύει με το συνηθισμένο τρόπο. Δυσκολεύτηκε να περάσει από τον αυτόματο έλεγχο εισιτηρίων στο μετρό και μέσα στο βαγόνι παραπονιόταν δυνατά πως τα καθίσματα ήταν στενά και το τρένο πολύ αργό.

«Δεν καταλαβαίνω πώς οι Μαγκλ τα καταφέρνουν χωρίς μαγεία», είπε ο Χάγκριντ.»

Harry Potter artwork by Kazu Kibuishi