Στο Λαγούμι της Λογοτεχνίας #1: Κρασιά, Καράβια και Βιβλία που Δαγκώνουν

©the Lethal Rabbit

Κάποτε η Αλίκη ακολούθησε έναν βιαστικό κούνελο σ' ένα απύθμενο τούνελ. Αποζητώντας όμως τη διέξοδο στον κήπο των ονείρων της, δεν πρόσεξε μια πόρτα που οδηγούσε σ' ένα βαθύ λαγούμι. Το συγκεκριμένο λαγούμι έχει το εξής χαρακτηριστικό: ξεχειλίζει βιβλία κάθε μορφής και είδους. Βιβλία προερχόμενα απ' όλες τις εποχές και όλους τους τόπους – κάποια μάλιστα, λένε, από μέρη που δεν γνωρίζουμε καν πως υπάρχουν.

Τα βιβλία βρίσκονται ολόγυρά σου· τα βλέπεις σε ράφια που χάνονται στο σκοτάδι της οροφής – ή μήπως είναι το μαύρο του ουρανού εκείνο που αντικρίζεις; Δεν είσαι βέβαιος. Η αίσθηση του μέσα και του έξω, του πάνω και του κάτω, φαίνεται να ξεθωριάζει, οι αντιθέσεις της απαλύνονται. Το ίδιο και η αίσθηση του χρόνου. Δεν γνωρίζεις πια αν είσαι εδώ λίγα λεπτά ή ολάκερους μήνες. Ίσως χρόνια, ίσως αιώνες.

Οι βιβλιοθήκες δεν μοιάζουν με καμία που έχεις συναντήσει. Άλλες περιστρέφονται, άλλες τυλίγονται σε σχήμα σπιράλ, άλλες απλώνονται προς ποικίλες κατευθύνσεις. Σπάνε τη σοβαροφάνεια που έχεις συνηθίσει – ίσως ξεχωρίσεις μουσικές νότες να σκορπίζουν απ' τις χαραγματιές του τοίχου. Ίσως είναι πυγολαμπίδες αυτές οι λάμψεις που ξεπηδούν απ' τα βιβλία. Κάποιες βιβλιοθήκες μοιάζουν με τρενάκι ρόλερ κόστερ.

Λένε πως το μέρος αυτό δημιουργήθηκε πριν πολλές χιλιετίες. Όταν ο πρώτος Δικτάτορας, του πρώτου Κράτους, του πρώτου Πολιτισμού, σκέφτηκε πως τα βιβλία αποτελούσαν απειλή για τον ίδιο – μεγαλύτερη από το μεγαλύτερο στρατό. Λένε πως κάποτε το μέρος αυτό αποτελούσε έναν περίλαμπρο ναό, μα τώρα πια χώθηκε κάτω από τη γη, προκειμένου να διαφυλάξει την κληρονομιά του. Μα σάμπως δε μοιάζει με ουρανό εκείνη η οροφή που αντικρίζεις; Και τα απειράριθμα φωτάκια της, θαρρείς λάμψεις κεριών, σάμπως δεν μοιάζουν με αστέρια;

Μα τώρα είσαι εδώ. Το μέρος αυτό σου φαίνεται φιλόξενο - οικείο. Και αυτό συμβαίνει γιατί αγαπάς τα βιβλία. Γιατί η συντροφιά τους απαλύνει τη μοναξιά σου. Γιατί ανήκεις σ' εκείνη τη φευγάτη, πάντα ανήσυχη κατηγορία των βιβλιοφάγων. Και να – εκεί, πέρα, βλέπεις και έναν Κούνελο, σκυμμένο πάνω στο τραπέζι, το φως τρεμοπαίζοντας στη γούνα του, διατεθειμένο να μοιραστεί μαζί σου αποσπάσματα από βιβλία κλασικά και αγαπημένα.

Είναι λες και τραβάς στην τύχη ένα βιβλίο από κάποιο ράφι. Το ανοίγεις και πέφτεις σε κάποιο χαρακτηριστικό απόσπασμα. Μα αυτός είναι ο σκοπός αυτής της νέας σειράς αναρτήσεων.

***

“Το Λημέρι της Λογοτεχνίας” θα έχει δεκάδες συνέχειες. Σκοπός του είναι να μας δώσει μία γεύση από κλασικά – κατά κύριο λόγο – λογοτεχνικά έργα. Εδώ κι εκεί θα εμπλουτίζω τα κείμενα με ορισμένες αφηγήσεις σχετικές με συγγραφείς, αποσπάσματα από ημερολόγια ή κάποια ιστορικά στοιχεία. Στο επίκεντρο όμως της σειράς βρίσκονται τα αποσπάσματα, που είναι επιλεγμένα προσεκτικά μέσα από τα βιβλία – η επιλογή αποσπασμάτων δεν είναι εύκολο έργο. Στόχος μου η ενθάρρυνση στο ψάξιμο, μα και η άντληση του ιδιαίτερου αρώματος του βιβλίου. Ο αναγνώστης δεν χρειάζεται να έχει διαβάσει το βιβλίο προκειμένου να απολαύσει το απόσπασμα.

Θα χωρίζω κάθε παρουσίαση σε μικρές ενότητες, από τις οποίες η καθεμιά είναι αφιερωμένη σε έναν διαφορετικό συγγραφέα/βιβλίο. Σαν σταθμούς σ' ένα ταξίδι. Ή σφήνες από διαφορετικά είδη κρασιού – κάποια εύγεστα, άλλα γλυκόπικρα, άλλα μεθυστικά.

Τώρα λοιπόν που είπαμε τα εισαγωγικά, μπορούμε να ξεκινήσουμε την περιπλάνησή μας. Να ξέρεις, επισκέπτη. Το Λαγούμι αυτό δεν έχει τέλος.

Πλήθος κόσμων

"Χαράζουμε τα όρια της προσωπικότητάς μας πάντοτε πολύ στενά! Υπολογίζουμε στο πρόσωπό μας πάντοτε μόνο αυτό που ξεχωρίσαμε σαν ατομικό, μόνο ότι αναγνωρίζουμε σαν διαφορετικό από τους άλλους. Όμως αποτελούμαστε από την όλη υπόσταση του κόσμου. Ακριβώς όπως ο καθένας μας κουβαλάει μέσα στο κορμί του την εξέλιξη από το ψάρι και πολύ πιο πίσω, έχουμε στην ψυχή μας όλα όσα ποτέ έζησαν σε ανθρώπινες ψυχές. Όλοι οι θεοί και οι διάβολοι που υπήρξαν ποτέ, είτε στους Έλληνες και στους Κινέζους, είτε στους Ζουλού και στους Κάφρους, όλοι τους είναι μέσα μας, είναι παρόντες, σαν δυνατότητες, σαν επιθυμίες, σαν διέξοδοι.

Αν η ανθρωπότητα πέθαινε και δεν έμενε παρά ένα και μόνο μέτριας νοημοσύνης παιδί που δε θα είχε διδαχτεί κανενός είδους μάθημα, αυτό το παιδί θα ξανάβρισκε πάλι όλη την πορεία των πραγμάτων, θα μπορούσε να δημιουργήσει πάλι θεούς, δαίμονες, παραδείσους, εντολές και απαγορεύσεις, Παλαιές και Καινές διαθήκες, όλα αυτά".

"Καλά", αντέτεινα, "σε τι συνίσταται τότε ακόμα η αξία του ατόμου; Γιατί πασχίζουμε ακόμα αν τα έχουμε ήδη όλα έτοιμα μέσα μας;"

"Aλτ!", φώναξε τότε ο Πιστόριους ζωηρά. "Υπάρχει μεγάλη διαφορά στο αν κουβαλάτε μέσα σας τον κόσμο και στο αν το ξέρετε επίσης! Ένας παράφρονας μπορεί να εκφράσει σκέψεις που θυμίζουν τον Πλάτωνα και ένα μικρό ευλαβικό παιδί του σχολείου σκέφτεται σ' ένα ινστιτούτο Χερνχούτερ δημιουργικά βαθιές μυθολογικές συναρτήσεις που απαντώνται στους γνωστικιστές ή στον Ζωροάστρη. Αλλά δεν ξέρει τίποτα γι' αυτό! Είναι ένα δέντρο ή μια πέτρα, στην καλύτερη περίπτωση ένα ζώο, για όσον καιρό δεν ξέρει. Ύστερα όμως, όταν υποφώσκει ο πρώτος σπινθήρας αυτής της επίγνωσης, γίνεται άνθρωπος.

Γιατί δε θα θεωρήσετε, βέβαια, ανθρώπους όλα τα δίποδα που κυκλοφορούν στον δρόμο απλώς και μόνο επειδή στέκονται σε όρθια στάση και επειδή κουβαλάνε μέσα τους, επί εννέα μήνες, τα μικρά τους. Βλέπετε, βέβαια, πόσοι πολλοί απ' αυτούς είναι ψάρια ή πρόβατα, σκουλήκια ή βδέλλες, πόσοι πολλοί είναι μυρμήγκια, πόσοι πολλοί είναι μέλισσες! Μέσα στον καθένα τους όμως υπάρχουν οι δυνατότητες να γίνουν άνθρωποι, αλλά αυτές οι δυνατότητες τους ανήκουν μόνο από τη στιγμή που τις διαισθάνονται, μόνο από τη στιγμή μάλιστα που μαθαίνουν να τις συνειδητοποιούν".


Χέρμαν Έσσε. Από το μυθιστόρημα "Ντέμιαν" του 1919. Η μετάφραση είναι της Ε.Χατζηγιάννη.

Ο Κάφκα και τα βιβλία που δαγκώνουν

Kafka by Robert Crumb

"Σε γενικές γραμμές πιστεύω ότι πρέπει να διαβάζουμε μόνο βιβλία που μας δαγκώνουν και μας τσιμπούν. Εάν το βιβλίο που διαβάζουμε δε μας ταρακουνάει βίαια, σα γροθιά στο κεφάλι, τότε γιατί να μπούμε καν στον κόπο να αρχίσουμε να το διαβάζουμε; Για να μας κάνει χαρούμενους; Θεέ και κύριε, θα ήμασταν εξίσου χαρούμενοι και αν δεν είχαμε καθόλου βιβλία - βιβλία που μας κάνουν χαρούμενους θα μπορούσαμε να τα γράψουμε και οι ίδιοι.

Αυτό που χρειαζόμαστε είναι βιβλία που μας χτυπούν, σα την μεγαλύτερη κακοτυχία (...). Ένα βιβλίο πρέπει να είναι ο πέλεκυς για την παγωμένη θάλασσα που κουβαλάμε μέσα μας. Αυτό πιστεύω."

Από γράμμα του Φραντς Κάφκα σε ένα φίλο του. Το έτος ήταν 1904.

Όταν ο Τζόυς συνάντησε ένα θαυμαστή

Κάποια μέρα, ένας νεαρός φοιτητής τον σταματά στον δρόμο, κάπου στη Ζυρίχη. Ο φοιτητής ανήκε στους ενθουσιώδεις θαυμαστές του. Τον πλησιάζει και του λέει με χαρά:

"Μπορώ να φιλήσω το χέρι που έγραψε τον Οδυσσέα;"

Τότε ο Τζόυς του απαντά:

"Όχι. Το χέρι έχει κάνει και πολλά άλλα πράγματα".

Πηγή το “Britannica” του Χάρη Βλαβιανού.

Φωτιά στο Μπιτ

Ήταν ο συγγραφέας του περίφημου "On The Road" και εισηγητής του όρου "Beat". Η γραφή και το ύφος του θα στέκονταν καθοριστικά για την εναλλακτική γενιά των αμερικανών Beatniks, εκεί στη δεκαετία του 50 - το πρώτο, ουσιαστικά, κίνημα εναλλακτικής κουλτούρας που εξαπλώθηκε στις χώρες της Δύσης του 20ου αιώνα. Το "On The Road" γράφτηκε εξ' ολοκλήρου στον δρόμο, όπως λέει και το όνομα του, οδηγώντας μεταξύ Αμερικής και Μεξικού, διασχίζοντας ερήμους και σκόρπιες πολιτείες...

Και ένα μάλλον κωμικό περιστατικό. Στις αρχές των 50'ς είχε βρει δουλειά ως δασοφύλακας στην πολιτεία της Ουάσινγκτον. Λίγοι μόλις μήνες πέρασαν και απολύθηκε. Τι είχε συμβεί; Ένα βράδυ ο διευθυντής της δασικής υπηρεσίας τον βρήκε να κοιμάται του καλού καιρού στο φυλάκιο. Αυτό ενώ η πυρκαγιά μαινόταν λίγα μόλις βήματα πιο πέρα.


Ο λόγος για τον Τζακ Κέρουακ.

Ένα διάλειμμα για κρασάκι

Πάμε πίσω μερικούς αιώνες. Ήταν 1670, όταν ο Μολιέρος παρουσίασε για πρώτη φορά στην αυλή του Λουδοβίκου του 14ου της Γαλλίας το θεατρικό “Ο Αρχοντοχωριάτης”... Το απόσπασμα που ακολουθεί συνιστά μια ωδή στην κρασοκατάνυξη. Θα μπορούσε να είχε γραφτεί και χθες.

ΠΡΩΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ


Φύλλις, πιές μια γουλιά,
ν' αρχίσει ο χορός
Αχ, πόσο όμορφη μοιάζει μες
στα χέρια σου, μια κούπα με κρασί!
Αυτά τα δύο, το κρασί
κι η ομορφιά σου,
μες στην καρδιά μου
άναψαν φωτιά.
Μπροστά στο πιόμα, εμείς οι δυο,
καρδιά μου,
πως θ' αγαπούμε ο ένας τον άλλο,
ας ορκιστούμε αιώνια.

Σαν στάζει αυτό στα χείλη σου,
ακόμη πιο πολύ τα νοστιμεύει
και πώς το στόμα σου γίνεται
ακόμη πιο γλυκό!
Αυτό ή το άλλο μου ανοίγει
την όρεξη ακόμη πιο πολύ.
Πίνω κρασί, εσένα φιλώ και
περισσότερο μεθώ.
Μπροστά σε κείνο, αγάπη μου,
πως θ' αγαπάμε ο ένας τον άλλο
ας ορκιστούμε αιώνια.


ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ


Εμπρός, φίλοι, να πιούμε,
αυτόν τον χρόνο τον καλό,
χαρείτε να χαρούμε,
όσο έχουμε καιρό.
Στη σκοτεινιά του Άδη
σαν βρεθούμε,
θα χάσουμε για πάντα αγάπες
και κρασί.
Εμπρός λοιπόν, να πιούμε,
όσο κρατάει η ανάσα μας αυτή.

Παράλογος είναι όποιος ποθεί
ν' αναζητά αλλού χαρά!
Εμείς πως σ' ένα βαρέλι μέσα
νομίζουμε πως ολόκληρη χωρά.
Φήμη, μόρφωση και πλούτη

τις στενοχώριες της ζωής δεν
καταφέρνουν να σκορπούν.
Μονάχα μέσα στο ποτήρι τούτο
οι έγνοιες σκορπούν.

Εμπρός, λοιπόν, παιδιά, τον κόσμο
όλο κερνάτε με κρασί!
φέρνετε αδιάκοπα κούπες
κερνάτε εδώ γραμμή.

Σαλπάροντας στο Υπερωκεάνειο του έρωτα

Ο λόγος για ένα καράβι του οποίου πολύ θα θέλαμε να είμαστε επιβάτες. Έχοντας μάλιστα απολαύσει το κρασί που μας κέρασε ο Μολιέρος, τι καλύτερο από το να απολαμβάναμε τις θεσπέσιες ηδονές που περιέγραψε ο Ανδρέας Εμπειρίκος.

"Ενώ ο Ρώσσος ωμιλούσε ακόμη, ο Άγγλος εκοίταζε το μέγα υπερωκεάνειον, όπως κοιτάζει κανείς έναν φίλον με τον οποίον συνεννοείται απολύτως. Τα μάτια του έλαμπαν πολύ και το όλον ύφος του έδειχνε έξαρσιν μεγάλην. Έπειτα κατευθύνων το βλέμμα του, οτέ μεν προς τον ηδονιζόμενον ναυτικόν και την μικράν Ελληνίδα, οτέ δε προς τον Ρώσσον, ο Άγγλος είπε:

"Nαι, φίλε μου, διότι για μένα, ο έρωτας με όλα του τα φαινόμενα, και όχι ως μία έννοια ανεδαφικώς τυποποιημένη από την ηθική, ο έρωτας λοιπόν εν τη πληρότητί του, ο έρωτας ο αληθινός, ο έρωτας ο βιολογικός και πάσα ωστική φορά η δύναμις είναι εν και το αυτό - δηλαδή ενέργεια ερωτική και ηδονική του σώματος και της ψυχής, τουτέστιν η πλήρης, ενιαία και αδιαίρετη ουσία, όχι μόνο του ατόμου, αλλά και της καθολικής υπάρξεως του κόσμου. Η ζωή, για μένα Σέργιε, είναι ο Έρως, αλλά ο Έρως πλήρης, με όλα του τα φαινόμενα αλληλένδετα, συνυφασμένα και συγκροτούντα την ολοκληρωτικήν υπόστασιν και μορφήν του. 

Ενώ εσύ, φίλε μου, βλέπεις με άγχος τα επι μέρους, στοιχεία και ζητήματα ενός πλήρους και ακεραίου συνόλου, εν ω επιτυγχάνομεν ή αποτυγχάνομεν, αναλόγως με τον βαθμό εις τον οποίον δεχόμεθα ή δε δεχόμεθα το σύνολον τούτο, και το άγχος σου αυτό, αγαπητέ μου, που δεν διαφέρει καθόλου από τον φόβο της κολάσεως των χριστιανών, σε εμποδίζει, Σέργιε, να δης τον έρωτα στα μάτια, δηλαδή να δης τη ζωή εν τη υπερόχω και συμπαγεί, άνευ Καλού ή Κακού ακεραιότητί της, όταν, εν θριάμβω, μέσα από τους έρωτας και μέσα από τας μάχας, εν ηδονή και εν δυνάμει ολοκληρούμεθα."

Ένα ρίγος διέτρεξε το σώμα του Ρώσσου συζητητού, επί τω ακούσματι των τελευταίων λέξεων του Αγγλοσάξονος φίλου του. Διά μίαν στιγμήν του εφάνη ότι, εκεί, δίπλα του, και επί της αναπεπταμένης προκυμαίας, εν τω μέσω του βοώντος πλήθους, που απεθαύμαζε τον "Μέγαν Ανατολικόν", του εφάνη ότι ίστατο υπό τα ενδύματα ενός ανδρός του 19ου αιώνος, ουχί ο Άγγλος φίλος του, αλλά, ως παρουσία ενός θεού ενσαρκωμένου, του εφάνη ότι ίστατο εκεί, μέσα εις την δόξαν του εκθαμβωτικού εαρινού ηλίου, στιλπνός και παντοδύναμος ο Παν".

Από το πρώτο κεφάλαιο του “Μεγάλου Ανατολικού”.

συνεχίζεται....