Η ρωγμή στον τοίχο της εξουσίας... Το «Λάθος» του Αντώνη Σαμαράκη

«Το μυστικό, το κλειδί της επιτυχίας και της εσωτερικής γαλήνης, και για το Καθεστώς και για το άτομο, είναι η απλούστευση. Όσο λιγότερο λειτουργεί η σκέψη σας, τόσο και πιο πολύ είσαστε ευτυχείς και αποδοτικοί για το Καθεστώς. Ο υπ' αριθμόν 1 κίνδυνος είναι το να σκέφτεστε. Όχι πολλές διακρίσεις, όχι διάλογο με τον εαυτό σας. Η μία και μόνη διάκριση που επιτρέπεται στον ανακριτή της Ειδικής Υπηρεσίας, είναι η έξης: με το Καθεστώς — όχι με το Καθεστώς». - Αντώνη Σαμαράκη, "Το Λάθος"



Δεν θα ξεχάσω εκείνη τη βροχερή μέρα του Γενάρη, πριν δέκα περίπου χρόνια. Ήμουν νεοσύλλεκτος φαντάρος στην Άρτα και ο καιρός είχε σταθεί εμπόδιο στην εκπαίδευσή μας. Καθόμασταν μέσα λοιπόν και μια αξιωματικός είχε αναλάβει τον άκρως εποικοδομητικό ρόλο να μας διαβάσει κάποιες «οδηγίες» σχετικές με την ορθή στρατιωτική διαγωγή. Τα λόγια της έχουν αποτυπωθεί στη σκέψη μου: «ο στρατιώτης όταν δέχεται μια εντολή δεν πρέπει να σκέφτεται ή να την επεξεργάζεται κατ’ οποιονδήποτε τρόπο στο νου του, μα να την εκτελεί».

Θυμάμαι εξάλλου το μηχανισμό της ιδανικής Γραφειοκρατίας, όπως τον περιέγραψε ο περίφημος κοινωνιολόγος Max Weber, η ουσία του οποίου είναι να εκτελείς κατά γράμμα και δίχως καμία απολύτως παρέκκλιση τις οδηγίες, αφήνοντας τον όποιο προβληματισμό και τις συναισθηματικές αποκλίσεις στην άκρη. Όσο περισσότερο ψυχρά και κατά γράμμα εκτελείς τις οδηγίες, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η συνολική απόδοση του οργανισμού. Αρκεί να σκεφτούμε κάθε μεγάλο σύγχρονο οργανισμό (για παράδειγμα, κάποια μεγάλη αλυσίδα καταστημάτων) και τον τρόπο που λειτουργεί – εκεί όπου σημασία δεν έχουν οι άνθρωποι και η διαφορετικότητά τους, μα οι θέσεις και τα καθήκοντα της κάθε μιας. Οι άνθρωποι πάνε κι έρχονται, οι θέσεις όμως μένουν.

Είχε δίκιο ο Κορνήλιος Καστοριάδης όταν έθετε τη διάκριση ανάμεσα σε «διευθύνοντες και εκτελεστές» (και όχι μόνο ανάμεσα σε καπιταλιστές και εργάτες) στο επίκεντρο της πολιτικής προβληματικής του. Από τη μία βρίσκονται εκείνοι που παρέχουν τις οδηγίες… και από την άλλη εκείνοι που οφείλουν να τις εκτελέσουν κατά γράμμα. O κυρίαρχος κοινωνικός μηχανισμός είναι ένα καλούπι στο οποίο οφείλουμε να μπούμε και να πάρουμε το σχήμα του, ανεξαρτήτως αν μας ταιριάζει ή όχι. Ή όπως έλεγε ο ψυχαναλυτής Έριχ Φρομ: “Κάποτε ο κίνδυνος ήταν μήπως οι άνθρωποι μετατρεπόμασταν σε σκλάβους… τώρα όμως ο κίνδυνος είναι μήπως μετατραπούμε σε ρομπότ”.

Ένας τοίχος: σκληρός σαν πέτρα, ψηλός σαν φρούριο. Κι εσύ τον σκαρφαλώνεις και αλίμονο αν πέσεις!

Κι όμως… δες αυτά τα λουλούδια που φυτρώνουν στις χαραγματιές του τοίχου. Κι εκείνη τη ρωγμή… δες, ο τοίχος έχει μια ρωγμή! Κι άλλη, κι άλλη… Και οι πέτρες κινούνται. Δες, ο τοίχος δεν είναι τόσο σκληρός και σταθερός όσο ήθελαν να σε κάνουν να πιστέψεις! Χάσκει μια τρύπα στην τετράγωνη μαθηματική λογική του «τέλειου συστήματος»!

Ή όπως έλεγε ο Αντώνης Σαμαράκης: «Στο Σχέδιο υπάρχει ένα Λάθος. Στο Καθεστώς υπάρχει ένα Λάθος»…

Γι’ αυτό ακριβώς «το Λάθος», το κλασικό πλέον βιβλίο του Αντώνη Σαμαράκη, θα μιλήσουμε στο σημερινό μας αφιέρωμα.

Graffiti by Ganzeer

Ο όρκος της Ειδικής Υπηρεσίας

«Στη συνείδησή μου, έχουνε χαραχτεί για πάντα όσα μας είπε ο προϊστάμενος την ώρα — ορόσημο στη ζωή μου — πού οι οχτώ δόκιμοι ανακριτές της σειράς μου δώσαμε τον όρκο :


“Οφείλετε να γνωρίζετε πως για την Ειδική Υπηρεσία και για κείνους που την υπηρετούν ισχύει μία εντελώς αλλιώτικη φιλοσοφία. Οι άνθρωποι, σύμφωνα με την εν λόγω φιλοσοφία, δε χωρίζονται σε καλούς και κακούς, τίμιους και μη, και τόσες άλλες ανεδαφικές και άχρηστες διακρίσεις, υπόλοιπα του παρελθόντος. Ο ανακριτής της Ειδικής Υπηρεσίας παραδέχεται μία και μόνη διάκριση : με το Καθεστώς — όχι με το Καθεστώς.

Η απλούστευση αυτή είναι πολύτιμη και για την Ειδική Υπηρεσία και για τον καθέναν από σας χωριστά. Το μυστικό, το κλειδί της επιτυχίας και της εσωτερικής γαλήνης, και για το Καθεστώς και για το άτομο, είναι η απλούστευση. Όσο λιγότερο λειτουργεί η σκέψη σας, τόσο και πιο πολύ είσαστε ευτυχείς και αποδοτικοί για το Καθεστώς. Ο υπ' αριθμόν 1 κίνδυνος είναι το να σκέφτεστε. Όχι πολλές διακρίσεις, όχι διάλογο με τον εαυτό σας. Η μία και μόνη διάκριση, επαναλαμβάνω και υπογραμμίζω, που επιτρέπεται στον ανακριτή της Ειδικής Υπηρεσίας, είναι η έξης: με το Καθεστώς — όχι με το Καθεστώς».

Αφανέρωτος ολοκληρωτισμός

Το «Λάθος» του Αντώνη Σαμαράκη κυκλοφόρησε πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 1965. Ήταν μια ιδιαίτερα δημιουργική περίοδος για τα ελληνικά λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά δεδομένα – η εποχή του «Ζ» και του Λαμπράκη, η εποχή του Θεοδωράκη και του Νέου Κύματος, μεταξύ άλλων. Βρισκόμαστε εξάλλου δύο μόλις χρόνια πριν τη Χούντα – και το μυθιστόρημα του Σαμαράκη αποκτά τρομακτικά προφητικό χαρακτήρα.

Στο επίκεντρο του μυθιστορήματος βρίσκεται ένα σκληροπυρηνικό «Καθεστώς». Ο Σαμαράκης δεν διευκρινίζει καμία απολύτως λεπτομέρεια σχετικά με τη φύση και τις προεκτάσεις αυτού του Καθεστώτος. Το μόνο που γνωρίζουμε (και το μόνο που αρκεί) είναι πως το συγκεκριμένο Καθεστώς κυριαρχεί επί της κοινωνίας, κυνηγάει αμείλικτα τους εχθρούς του, σκορπάει παντού πράκτορες και ασφαλίτες και διαχωρίζει τον κόσμο σε «φίλους και εχθρούς».

Προσοχή όμως: δεν αρκεί καν να τηρείς κάποια φιλήσυχη στάση, τύπου ουδετερότητας. Πρέπει έμπρακτα να δείχνεις τη φιλία και την αφοσίωσή σου. Αλλιώς εύκολα μπορεί να ενταχθείς και ο ίδιος στους «υπόπτους».

Το Καθεστώς δεν επιζητά μόνο σιωπηλούς αποδέκτες, μα και ενεργούς υποστηρικτές. Είναι εκείνοι που θα επανδρώσουν την κρατική μηχανή, τους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τις υπηρεσίες, τον στρατό. Είναι τα καλολαδωμένα γρανάζια του μηχανισμού και οι μοχλοί που τον θέτουν σε κίνηση.

Πρόκειται αναμφισβήτητα για ένα σκηνικό εφάμιλλο ενός «1984» - μα σε αντίθεση με το κλασικό μυθιστόρημα του Όργουελ, ο Σαμαράκης δεν εμβαθύνει στους σκοτεινούς μηχανισμούς και την ιδεολογία του Καθεστώτος. Προτιμά να δείξει στιγμές από την καθημερινή ζωή της εποχής – την πόλη, την παραλία, την κίνηση στους δρόμους, τα λούνα παρκ, τις καφετέριες, τη διασκέδαση του κόσμου. Πρόκειται για μια πραγματικότητα όμοια με τη δική μας, σαν αντανάκλαση ενός καθρέπτη, που μοιάζει να ρέει στους ρυθμούς της κανονικότητας.

Αν το «Λάθος» ήταν ένα μυθιστόρημα που αρκείται στην εξωτερική εμφάνιση και στην περιγραφή των συμπεριφορών των χαρακτήρων του (σαν άλλος μπιχεβιοριστής ψυχολόγος), θα μιλούσαμε για μια ρεαλιστική, σχεδόν, αποτύπωση μιας καθημερινής μέρας τριών αντρών που οι συνθήκες τους έφεραν σε επαφή. Τίποτα το ασυνήθιστο, ως εδώ.

Μα ο πλούτος του «Λάθους» έγκειται όχι στην εμφάνιση, μα στις υπόγειες διεργασίες που λαμβάνουν τόπο κάτω απ’ τα φαινόμενα. Σαν το νερό που σκάβει και διαβρώνει τον βράχο, σταδιακά και σε μικρές δόσεις, σαν τον κορμό του δέντρου που αφαιρεί, μία μία, τις κρούστες του, σαν τις σταγόνες που πέφτουν, λίγο λίγο, σε κάποια χημική ουσία – μέχρι που στο τέλος ο βράχος χάνεται, το δέντρο πέφτει, και η χημική ουσία εκρήγνυται σε ένα ντελίριο θορύβου και φωτιάς.

Πίσω απ’ τα φαινόμενα, λοιπόν, δεν υπάρχει η ομαλή κοινωνική κανονικότητα, μα ένα καθ’ όλα ολοκληρωτικό καθεστώς. Πίσω απ’ τις φιλικές συμπεριφορές, την άνετη εμφάνιση και τους αστεϊσμούς δεν υπάρχουν τρεις άντρες που περνούν τη μέρα τους, μα δύο πράκτορες της Ειδικής Ασφάλειας… και ένας ύποπτος καταζητούμενος για πράξεις ανατροπής του καθεστώτος.

Όποιος δεν είναι μαζί μου, είναι εναντίον μου

«— Δεν αρκεί να είσαστε ένας “φιλήσυχος πολίτης” […] Το γνωρίζουμε, αυτό όμως δεν αποδεικνύει τίποτα! Και βασικά, δεν αποδεικνύει πως είσαστε αθώος. Για την Ειδική Υπηρεσία, οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο αποκλειστικά κατηγορίες : όσοι είναι με το Καθεστώς — όσοι δεν είναι με το Καθεστώς. Δε χρειάζεται να είναι κανείς δεδηλωμένος εχθρός του Καθεστώτος, φτάνει να μην είναι με το Καθεστώς, και τότε, αυτομάτως, φυσιολογικά, είναι εχθρός του. Η φιλοσοφία της Ειδικής Υπηρεσίας είναι απλή και αμείλικτη : “Ο μη ων μετ' εμού κατ’ εμού εστί”.

Είδε τα μάτια του προϊσταμένου καρφωμένα πάνω του.

— “Ο μη ων μετ' εμού κατ’ εμού εστί”, ξαναείπε ο προϊστάμενος. Το ξέρετε αυτό; Γνωρίζετε ποιός το είπε;

— Ναι, ο Χίτλερ.

Γέλασε δυνατά ο προϊστάμενος.

— Όχι, δεν το είπε ο Χίτλερ. Το είπε ο Χριστός• Μην ανοίγετε τα μάτια σας και με κοιτάτε έτσι! Το είπε ο Χριστός.»

Οι υπόγειες διεργασίες της αλλαγής

Είναι όντως ένοχος ο ύποπτος ή πρόκειται απλά για έναν φιλήσυχο πολίτη, όπως ισχυρίζεται ο ίδιος; Ο Σαμαράκης αποκαλύπτει σταδιακά την πραγματικότητα, ξεδιπλώνοντας αριστοτεχνικά μία μία τις πτυχές της, που σαν άλλες Μπάμπουσκες – οι γνωστές ρωσικές κούκλες – βλέπεις να ξεπηδούν η μία μέσα από την άλλη. Πέρα από βιβλίο αμείλικτης κοινωνικής κριτικής, το «Λάθος» συνιστά ένα εξαιρετικό αστυνομικό μυθιστόρημα (δεν είναι τυχαίο πόσο άρεσε το έργο στην Αγκάθα Κρίστι).

Η υποχθόνια ξεδίπλωση της πραγματικότητας εδράζεται στον πυρήνα όχι μόνο της γραφής του έργου, μα και στην ίδια τη φιλοσοφία (και τις πρακτικές) των πρωταγωνιστών του. Πίσω από τη φαινομενικά άνετη και φιλική συμπεριφορά των πρακτόρων απέναντι στον ύποπτο βρίσκεται η εφαρμογή ενός τέλειου «Σχεδίου», μαθηματικά υπολογισμένο από τις διάνοιες του Καθεστώτος, σκοπός του οποίου είναι η σταδιακή διάβρωση του υπόπτου, ένα συγκρουσιακό παιχνίδι με την ψυχολογία του, η πρόκληση σταδιακά αυξανόμενου άγχους και πίεσης πάνω του (πάντα εσωτερικό, πάντα ψυχολογικό, ποτέ άμεσο), τέτοιο που θα οδηγήσει στην τελική «έκρηξη» - και την αποκάλυψη της αλήθειας εκ μέρους του, δίχως οι πράκτορες να έχουν ασκήσει την παραμικρή βία.

Εδώ ακριβώς έγκειται και η μαεστρία του Σαμαράκη: ο λόγος του είναι απλός, οι περιγραφές άμεσες, οι σκηνές του έργου μοιάζουν καθ’ όλα φυσιολογικές… Μα είναι στις εσωτερικές διεργασίες, τις σκέψεις και τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών του το πεδίο που γίνεται η αληθινή μάχη. Το «Λάθος», λοιπόν, συνιστά πρωτίστως ένα ψυχολογικό μυθιστόρημα, ενδεδυμένο με το μανδύα κάποιου ντετέκτιβ. Ένα έργο που ψιθυρίζει στο αυτί σου (ίσα που ακούς τη φωνή, μια που δρα υπόγεια, σαν τους μηχανισμούς του): πρόσεχε, γιατί τα φαινόμενα απατούν. Ή μήπως όχι;

Buenos Aires graffiti of the Argentina dictatorship. Link

Όσο αφορά το φινάλε; Δεν θα το αποκαλύψω, αγαπητέ αναγνώστη, καθώς σκοπός της παρουσίασής μου είναι να σε ωθήσω να διαβάσεις το βιβλίο και να το ανακαλύψεις μόνος σου. Θα επαναλάβω μόνο τα λόγια της εισαγωγής: πως κάθε «τέλειο» σύστημα εμφανίζει ρωγμές στον τοίχο του. Το ίδιο ισχύει με κάθε απόπειρα να βάλουμε τα πράγματα σε μια ιδανική σειρά μες στο κεφάλι μας, και, κατ’ επέκταση, στον κόσμο έξω. Κάθε συντηρητικός θα ήθελε ο κόσμος να πάψει να κυλάει, κάθε υπέρμαχος του ολοκληρωτισμού θα επιθυμούσε η κοινωνία να λειτουργεί σαν μια τέλεια μηχανή. Μα ο κόσμος κυλάει και διαφοροποιείται είτε μας αρέσει είτε όχι – συχνά προς άγνωστες και απρόβλεπτες κατευθύνσεις. Και η τέλεια μηχανή αργά ή γρήγορα θα εμφανίσει τα σημάδια της σκουριάς. Δεν υπάρχει «τέλος της Ιστορίας», ούτε «τελικά κοινωνικά στάδια», όσο και αν πολλοί θα επιθυμούσαν κάτι τέτοιο.

Είτε μας αρέσει, είτε όχι, ο τέλειος μηχανισμός είναι ένα σύστημα κλειστό στον εαυτό του, που αναπαράγει διαρκώς το ίδιο και το ίδιο. Πατάς μια φορά ένα κουμπί και αυτό ήταν – τα πάντα λειτουργούν όπως τα όρισες εξ’ αρχής. Το όνειρο κάθε δικτάτορα, με άλλα λόγια. Μα στην κοινωνική και ιστορική πραγματικότητα δεν υπάρχει επανάληψη ή τέλος – όπως στη φύση δεν υπάρχουν οι τέλειες μαθηματικές αναλογίες.

Κλείνω με ένα αγαπημένο μου απόσπασμα του Νίτσε, από το «Ανθρώπινο, πάρα πολύ Ανθρώπινο» (σε μετάφραση Ζ. Σαρίκα):

«Το αργό βέλος της ομορφιάς. – Το ευγενέστερο είδος ομορφιάς δεν είναι εκείνο που μας πάει μακριά ξαφνικά, που κάνει μια βίαιη και μεθυστική επίθεση πάνω μας (μια τέτοια ομορφιά μπορεί να προκαλέσει αηδία), αλλά εκείνο που εισέρχεται αργά σε μας, που το κουβαλούμε μαζί μας μακριά δίχως να το παρατηρήσουμε και το συναντάμε πάλι στα όνειρα, και που τελικά, αφού έχει μείνει για πολύ καιρό με διακριτικότητα στην καρδιά μας, μας κυριεύει εντελώς, γεμίζοντας τα μάτια μας με δάκρυα και την καρδιά μας με λαχτάρα».

Επίμετρο – Είπαν για το «Λάθος»

Το «Λάθος» σημείωσε μεγάλη διεθνή επιτυχία τον καιρό που κυκλοφόρησε, βραβεύτηκε και έγινε ταινία. Ακολουθούν κάποιες από τις διθυραμβικές κριτικές που απέσπασε τον καιρό που κυκλοφόρησε. Τι ειρωνεία – δύο μόλις χρόνια μετά έμελλε να ακούσουμε στη χώρα τα τανκ να βρυχώνται και τους εγχώριους δικτάτορες να ξερνούν δημόσια την παράνοια του μυαλού τους. Τουλάχιστον η ανώνυμη Εξουσία του «Λάθους» έχει κάποιο «σχέδιο», έχει μια κάποια ομάδα εγκεφάλων. Ακόμα και αν το σχέδιό της έχει ρωγμές στον τοίχο, τουλάχιστον κάνει υπολογισμούς. Η δική μας Χούντα των συνταγματαρχών και λοιπών δικτατορίσκων ήταν απλά ανεγκέφαλη.

Κι όμως… η ίδια αυτή ανεγκέφαλη και ηλίθια Χούντα έμεινε στην εξουσία για 7 ολόκληρα χρόνια. Δεν τολμώ να σκεφτώ τι θα συνέβαινε αν στη θέση της υπήρχε μια δικτατορία σαν εκείνη που περιγράφεται στο «Λάθος»… λες τελικά να έσπαγε, υπό το βάρος των ίδιων των τέλειων υπολογισμών της, όπως έσπασε η δική μας Χούντα υπό το βάρος της βλακείας της;…

Νομίζω – και μένοντας στο κεντρικό μήνυμα του Αντώνη Σαμαράκη – πως η απάντηση είναι θετική.

Graham Greene: «Αληθινό αριστούργημα. Με ιδιοφυία, δύναμη φαντασίας, και εντελώς έξοχη τεχνική, δίνει την ψυχολογική πάλη ανάμεσα σε δύο πράκτορες της Μυστικής Υπηρεσίας Ασφαλείας ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος και στον ύποπτο που έχει συλληφθεί».

Arthur Koestler: «Μου δίνει βαθιά ικανοποίηση ότι εγώ παρουσιάζω τον Σαμαράκη στο αγγλόφωνο κοινό• To λάθος έχει γρανάζια μέσα σε γρανάζια που σε φέρνουν σ' έναν Καφκικό εφιάλτη, και η λύτρωση έρχεται με το αριστουργηματικό τέλος».

Arthur Miller: «Συγκλονιστικό. To μόνο πού εύχομαι είναι να διαβάσουν To Λάθος όσοι καπηλεύονται τη δημοκρατία και να δουν τί είναι αυτά πού σήμερα υποστηρίζουν. Ζούμε όλοι σε μία εποχή όπου οι λέξεις δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα — έτσι πού να μην έχουν πια κανένα νόημα».

Agatha Cristie: «Θαυμάσιο. Έχει τεράστιο ψυχολογικό ενδιαφέρον. Συγχαρητήρια στoν Σαμαράκη. Ολοένα και λιγότεροι είναι οι συγγραφείς πού έχουν γνήσια πρωτοτυπία και δύναμη φαντασίας. To λάθος το χάρηκα».

Luis Buñuel: «Αφάνταστα μου άρεσε Το λάθος. Η δομή του είναι συγχρόνως και μυθιστορηματική και κινηματογραφική, αληθινά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. To λάθος είναι ιδεώδες για τον κινηματογράφο».

The New York Times, Νέα Υόρκη: «Ένα σκληρό χτύπημα κατά του ολοκληρωτισμού. To Λάθος συγκλονίζει άλλα συγχρόνως δίνει κουράγιο. Η τέχνη του Σαμαράκη ποτέ δεν ξεπέφτει σε αυτοεπίδειξη αλλά προχωρεί ανεπαίσθητα και χωρίς να πιέζει τον αναγνώστη». Raymond A. Sokolov

Le Monde, Παρίσι: «O Σαμαράκης επέτυχε κατά τρόπο υποδειγματικό. O αναγνώστης, παρασυρμένος από τη δεξιοτεχνία της αφήγησης, νομίζει ότι προχωρεί σε στέρεο έδαφος. Νά όμως πού έρχεται το μεγάλο απρόοπτο, που δε θα το αποκαλύψουμε γιατί το βάθος του Λάθους το συναγωνίζεται η έκπληξη. Εδώ έχουμε να κάνουμε με την πραγματικότητα την ίδια, δε χωράει συζήτηση». Gabriele Rolin

Der Tagesspiegel, Βερολίνο: «Έξοχο. Μια φωνή από την Ελλάδα εναντίον του ολοκληρωτισμού». Helmut Salzinger

New Statesman, Λονδίνο: «Μία εξαιρετικής τέχνης και ευφυΐας διερεύνηση της ψυχολογίας του διώκτη και του διωκομένου, και η κατάφαση της ελευθερίας που και οι δύο έχουν χάσει. 'Ιδιοφυία, ευστοχία ύφους, εναλλαγή τραγικού και κωμικού, και αλλεπάλληλες εκπλήξεις». Clive Jordan

The Associated Press, Νέα Υόρκη: «Συγκλονιστικό ψυχολογικό suspense. Έξοχο. Πολύ δυνατό. Ένα τοπίο Όργουελ. Δημοφιλές στις Η.Π.Α.». Miles A. Smith

Les Nouvelles Litteraires, Παρίσι: «Αριστούργημα. Συγκλονιστικό. Θαυμαστά ζωντανό. Σε αναστατώνει. To ύφος του Σ. είναι ο δικός του τρόπος που βλέπει αλλά συγχρόνως και ο τρόπος πού εκφράζεται». Boileau – Narcejac

Epoca, Μιλάνο: «Προφητικό. Εντελώς πρωτότυπο. Ξεπερνάει όλες τις ως τώρα λογοτεχνικές φόρμες. To λάθος επιβεβαιώνει πώς η Ιδέα της ανθρωπιάς δεν πεθαίνει μαζί με τους ανθρώπους». Luigi Baldacci




© Παρουσίαση: Το Φονικό Κουνέλι, Απρίλης του 18