Η Ευγενής Τέχνη της Απόλαυσης

~




Υπάρχουν καταστάσεις στη ζωή μας που όλοι μπορούμε να γίνουμε καλλιτέχνες. Αν η τέχνη είναι μια αργή, επίπονη μερικές φορές διαδικασία, απο την οποία παράγεται κάτι όμορφο, κάτι καλαίσθητο, κάτι που ικανοποιεί και διεγείρει τις αισθήσεις μας, και στην οποία ο παράγοντας μάθηση συνδιάζεται με τον παράγοντα φύση, τότε θα μπορούσαμε να συγκαταλέξουμε την Απόλαυση στις ευγενείς Τέχνες της Ζωής.

Η απόλαυση δεν θα πρεπε να συνιστά αποτέλεσμα αλλά αφετηρία. Εδώ έγκειται ο παράγοντας μάθηση, εδώ είναι που μπορούμε να την αποκαλέσουμε ως και τέχνη. Βιώνοντας καταστάσεις μαθαίνουμε πως κάποια πράγματα εκεί έξω μας παρέχουν απόλαυση και ικανοποίηση, κάποια όχι. Και είναι ωραίο όταν μαθαίνεις να φιλτράρεις τα ερεθίσματα γύρω σου, όταν πλέον καθοδηγείς τις εξελίξεις ώστε να σου αποφέρουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Όταν διώχνεις μακριά σου οτιδήποτε σε χαλάει, οτιδήποτε σε ρίχνει, και όταν καλωσορίζεις όλα εκείνα που σου αποφέρουν ευχαρίστηση.




(απο τον "Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων" του Ιερώνυμου Μπος)


Δεν είναι κάτι το δεδομένο το πάνω ξέρετε. Πόσες και πόσες φορές δεν τείνουμε να καταπιανόμαστε με καταστάσεις και σκέψεις που μας ρίχνουν? Σκεφτείτε μόνο τα άτομα με τα οποία συναναστρεφόμαστε. Πόσους απο αυτούς τους έχουμε επιλέξει, πόσοι μας έχουν επιβληθεί λόγω καταστάσεων, και πόσους τους έχουμε μεν επιλέξει, αλλά για κάποιον λόγο έχουμε την αίσθηση πως... δεν έχουμε κάνει την σωστή επιλογή. :P

Το να κάνεις τις σωστές επιλογές. Ή έστω, να μπορείς να κρίνεις έγκαιρα ποιές επιλογές είναι καλές για σένα, ποιές όχι. Εδώ έγκειται η εξάσκηση της τέχνης της απόλαυσης. Γιατί η απόλαυση μερικές φορές είναι μια μοναχική διαδικασία (να τρως ένα παγωτό, να ακούς ένα τραγούδι, να χουζουρεύεις στα παπλώματα)... Άλλες φορές όμως είναι υπόθεση δύο ή και περισσότερων ατόμων (εδώ μπαίνουν τα ομαδικά όργια φυσικά - παραδεχτείτε το, απο τα πρώτα που θα σκεφτόσασταν αν σας μιλούσε κανείς για "ομαδικές απολαύσεις" θα ήταν αυτό!). Ομαδική διαδικασία έλεγα. Να περνάς καλά με ένα ή περισσότερα άτομα. Όπως ακριβώς περνάς καλά με τον εαυτό σου. Αυτό θα πει να απολαμβάνεις.

Κάποιοι αντλούν την απόλαυση τυχαία, όπως τους έρχεται, ρίχνουν τα ζάρια κι ό,τι φέρει. Άλλοι όμως κάνουν επιλογές, έχοντας ως κριτήριο τους αυτό ακριβώς. Στην πραγματικότητα κάθετι στη ζωή μας είναι ένα ακαθόριστο μείγμα τύχης και επιλογής, σαν συστατικά που τα ανακατεύεις στο τσουκάλι και περιμένεις να δοκιμάσεις τι γεύση έχει το φαγητό στο τέλος... Ε λοιπόν, εγώ θεωρώ πως ένα φρέσκο σακουλάκι Απόλαυση είναι ά-πα-ραί-τη-το βασικό συστατικό, με το που βάλεις το νερό στη χύτρα να βράσει, αμέσως, 2-3 κουταλιές απο την μοσχομυριστή απόλαυση και θα δέσει το γλυκό!





Ο Επίκουρος δεν αναφέρεται στην ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας στον ίδιο βαθμό που αναφέρεται ένας Πλάτωνας ή ένας Σωκράτης, πόσο σημαντική ήταν όμως η "επικούρεια" φιλοσοφία του! Αφήστε τις πολλές συζητήσεις περί ηθικής και αρετής, και κοιτάτε να απολαμβάνετε τη ζωή σας! Α, και να μην είναι η απόλαυση σας αυτή σε βάρος των άλλων. Απλό είναι. Υπάρχει χώρος και για την ηθική φυσικά, και για τα ανώτερα ιδανικά, αλλά μη ξεχνάτε τη βάση όλων!

Ο ηδονισμός του Επίκουρου αποσκοπούσε στην αταραξία της ψυχής όπως την ονόμαζε, μια ωραία, γαληνεμένη, πράα, χαλαρήηηη κατάσταση φανταστείτε. Καλό είναι οτιδήποτε σου επιφέρει ηδονή/απόλαυση, έλεγε (οι δύο όροι βασικά ταυτίζονται). Η άντληση ηδονής δεν είναι αυτοσκοπός όμως. Σκοπός είναι η γαλήνη μέσα σου. Γι' αυτό και ηδονές που μακροπρόθεσμα μπορεί να σου επέφεραν μεγαλύτερη οδύνη απο χαρά θα έπρεπε να αποφεύγονται. Μη φας όλο το βόδι μόνος σου και βαρυστομαχιάσεις και σε πιάσουν μετά οι πόνοι για μέρες, δε λέει. Απόλαυση, αλλά με σύνεση, έχοντας γνώση τι είναι καλό για σένα και τι όχι. Μια τέχνη που την εξασκείς και την μαθαίνεις, μαθαίνοντας τον εαυτό σου. Τέτοια δίδασκε ο Επίκουρος στον κήπο του. Και σήμερα στα σχολεία τα παιδιά διδάσκονται τη μία ανουσιότητα μετά την άλλη.





Η άντληση ηδονής πρώτα απ' όλα είναι μια ατομική υπόθεση. Πηγάζει απο μέσα σου. Διαμεσολαβείται απο τα αντικείμενα με τα οποία έρχεσαι σε επαφή. Τρέφεται απο την μοναξιά, της οποίας εξοβελίζει τις όποιες αρνητικές σημασίες και την αποκαθιστά στον θρόνο της, ως το κατεξοχήν πλαίσιο στο οποίο είναι δυνατό να εξασκηθεί η τέχνη της απόλαυσης. Ο άνθρωπος που δεν έχει μάθει να απολαμβάνει ενώ είναι μόνος του, δεν μπορεί να απολαύσει ούτε με παρέα. Η μοναξιά είναι η πρώτη βάση της απόλαυσης. Άραξε. Πάρε εκείνο το βιβλίο που γουστάρεις. Βάλε τη μουσικάρα σου να παίζει. Φάε εκείνο το απολαυστικό έδεσμα. Νιώσε.





Μετά η απόλαυση κοινωνικοποιείται, περνάει στο επόμενο στάδιο. Εκεί που απολαμβάνουν δύο άνθρωποι μαζί πλέον, ο ένας παρέα με τον άλλον. Μπορεί να είναι φίλοι, μπορεί να είναι γκόμενοι, μπορεί να είναι οτιδήποτε. Δεν απολαμβάνουν όλοι οι φίλοι ο ένας την επαφή του με τον άλλο, όπως δεν απολαμβάνουν όλοι οι γκόμενοι ο ένας τον άλλον. Δεν είναι δεδομένο. Απλά κάποιοι βολεύονται σ'αυτά που "έχουν", ε, αυτά έχουμε, ας κάνουμε ό,τι μπορούμε μαζί τους λοιπόν, ακόμα και αν μας χαλάνε και μας ρίχνουν ("τον αγαπώ όμως" :P).

Χρειάζεται να γινόμαστε περισσότερο επιλεκτικοί. Αν βάζουμε όλα τα συστατικά μαζί στη χύτρα, θα χαλάσει το γλυκό. Ας κρατήσουμε ό,τι μας κάνει να αισθανόμαστε όμορφα και όλα τα άλλα ας ακολουθήσουν τον δρόμο τους. (δε λέω να κρίνουμε τον άλλο για το παραμικρό βέβαια - ο άλλος/η δεν είναι ούτε τέλειος, ούτε αλάνθαστος, όπως ούτε εμείς εξάλλου, και θα υπάρξουν και οι εντάσεις και οι συγκρούσεις και όλα - ωστόσο μπορούμε να διαχωρίζουμε ανάμεσα σε κείνους που σε τελική ανάλυση γουστάρουμε πραγματικά και όλους τους υπόλοιπους).

Τρίτο και τελικό στάδιο (προσπερνώντας την ομαδική και παρείστικη απόλαυση, για την οποία ισχύει ό,τι ισχύει και μεταξύ δύο ατόμων), είναι το ευρύτερο κοινωνικό/πολιτισμικό επίπεδο. Θα μπορούσε να πει κανείς "καλή σαν στάση ζωής η απόλαυση, αλλά πολύ ατομικίστικη ρε παιδί μου. Παραμελεί όλα εκείνα που θα άξιζε να ζήσει και να αγωνιστεί κανείς στην κοινωνία που ζούμε". Ε λοιπόν, δεν το πιστεύω αυτό. Ο άνθρωπος των απολαύσεων ενοχλείται απο την κοινωνία που ζούμε. Η οποία είναι μια ανηδονική ουσιαστικά κοινωνία, ένας πολιτισμός οργανωμένος σε αμιγώς παραγωγικές/καταναλωτικές βάσεις, ουσία του οποίου είναι μια εργασία που (τις περισσότερες φορές) καμία ευχαρίστηση δεν παρέχει στον εργαζόμενο πέρα απο την άντληση του χρήματος. Το οποίο σκορπάει μετά και "διασκεδάζει", μια-δυο φορές τη βδομάδα, μόλις βρει λίγο χρόνο και ξεκολλήσει απο τον καναπέ του. Μέχρι την επόμενη εργάσιμη μέρα πάντα.





Ο Φρόυντ θεωρούσε πως η εξέλιξη του πολιτισμού έχει ως τίμημα της την ολοένα μεγαλύτερη καταπίεση των ενστίκτων - άρα και του σεξουαλικού ενστίκτου, που για τον Φρόυντ συνιστά τη βάση, τον πυρήνα όλων των ανθρώπινων ενορμήσεων. Κοινώς, κάποτε οι άνθρωποι ζούσαν απολίτιστοι, αλλά περισσότερο ελεύθεροι (μύθος που είχε διαδόσει ο Ρουσσώ). Ο πολιτισμός καταπιέζει τους ανθρώπους, περιορίζει την ελευθερία τους, πνίγει τα ενστικτά τους. Ο Φρόυντ δε θεωρούσε κάτι τέτοιο ως αρνητικό (σε αντίθεση με τον Ρουσσώ). Για τον Φρόυντ η ανθρώπινη φύση ούτως ή άλλως μόνο "αθώα" δεν είναι, επομένως το οτι καταπνίγεται ένα μέρος της απο τον πολιτισμό δεν το θεωρεί αρνητικό, απλά ένα αναγκαίο κακό. Το οποίο όμως συντείνει στην εξάπλωση των νευρώσεων, και γενικά, συμβάλλει ώστε να "αρρωσταίνει ψυχικά" ο κόσμος. Για τον Φρόυντ η λύση του προβλήματος είναι ατομική - πρέπει ο καθένας απο μας να μετουσιώσει τις καταπιεσμένες του ενορμήσεις, να λύσει τα όποια συμπλέγματα του και να απελευθερωθεί απο τις ασυνείδητες συγκρούσεις του...

Γίνεται να υπάρξει όμως ατομική απελευθέρωση χωρίς κοινωνική απελευθέρωση? Ο Μαρκούζε αντέστρεψε εν μέρει τον Φρόυντ, λέγοντας πως δεν είναι ο πολιτισμός γενικά που καταπιέζει τους ανθρώπους, αλλά ο δικός μας πολιτισμός ειδικά. Με την καταναγκαστική, μονότονη (και κακοπληρωμένη) εργασία του, τα πρότυπα διασκέδασης του, τη ματαιοδοξία και το κυνήγι του χρήματος.

Σύμβολο του πολιτισμού μας περισσότερο και απο το χρήμα θα έλεγα πως είναι το ρολόι. Το ρολόι, ναι. Ο χρόνος είναι χρήμα, ο χρόνος τρέχει συνέχεια, τικ τακ οι δείκτες του ρολογιού πάνε πάνω κάτω σαν τρελοί, συνέχεια βιαζόμαστε, έχουμε deadlines, ποτέ δεν προλαβαίνουμε, πάντα τρέχουμε να προφτάσουμε μη χάσουμε το τρένο, οι δείκτες τρέχουν σαν μανιακοί όταν περνάμε καλά (και τους κοιτάζουμε με άγχος, μία ώρα διασκέδασης μας έμεινε μόνο, αύριο δουλεύουμε πάλι!), οι δείκτες προχωράνε βασανιστικά αργά όταν έχουμε δουλειά ή βαριόμαστε και σκοτώνουμε την ώρα μας - σκοτώνοντας συμβολικά το ανηδονικό αυτό σύμβολο της εποχής μας, το Ρολόι, τον Τεχνητό Χρόνο που τρέχει ασταμάτητα.





Η κοινωνία μας έχει αναγάγει την απόλαυση σε καταναλωτικό είδος που αγοράζεται και πουλιέται όπως όλα. Με αυτό τον τρόπο σκοτώνει την ουσία της, που όπως και ο χρόνος, δε χρειάζεται τεχνητά μέσα, υπάρχει παντού γύρω μας, και εν δυνάμει μέσα μας. Σαν τους χτύπους της καρδιάς πάλλεται με τον δικό του ρυθμό, τον ρυθμό των κυμμάτων όπως ξεβράζουν στην ακροθαλασσιά και πίσω πάλι, τον ρυθμό των εραστών κατά τη διάρκεια της ερωτικής πράξης, τον ρυθμό του ήλιου που δύει και ανατέλλει πάλι, συνέχεια, σε έναν ασταμάτητο κύκλο.

Μπορεί κάποιος να έχει άφθονο χρήμα αλλά να μη γνωρίζει πως να απολαμβάνει αυτά που έχει. Δεν κατέχει την τέχνη της απόλαυσης. Μια τέχνη επικίνδυνη για την κοινωνία που ζούμε, καθώς αν όλος ο κόσμος την έκανε φιλοσοφία και στάση ζωής θα συντάραζε τα ίδια της τα ανηδονικά, στείρα, θεμέλια. Και εδώ αναφέρομαι στην απόλαυση όπως την ερμήνευσα πάνω, εκείνη που σέβεται (αλλά και φιλτράρει) τους άλλους, που έχει ως ιδανικό της την αποφυγή του πόνου και την ευδαιμονία της ψυχής.

Και που γουστάρει ρε παιδί μου. Τη βρίσκει, πως το λένε.





Αν με ρώταγε κανείς σε προσωπικό επίπεδο: "εσύ κούνελε πως τα πας με αυτή την τέχνη που μας περιγράφεις? την κατέχεις?", θα απαντούσα πως θα ήθελα να την κατέχω. Πως προσπαθώ, πως με ελκύει, πως τη γουστάρω και τη στηρίζω. Πως όπως όλοι μας, δεν τα καταφέρνω πάντα. Αλλά όταν πραγματικά απολαμβάνω κάτι, μου αρέσει να αφήνομαι σ'αυτό, να νιώθω, ποτέ δεν έλεγα όχι στην απόλαυση.

Χρειάζεται να μάθουμε να απολαμβάνουμε όλο και περισσότερο, όλο και περισσότερα. It's simple as that.





~